Orzecznictwo Sądu Najwyższego nie jest na ten temat jednolite. Wydaje się, że decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma dalsze wykonywanie działalności gospodarczej.
Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym określa ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z jej przepisami obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym, rentowym oraz wypadkowym podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność ‒ od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania. Ocena, czy działalność gospodarcza rzeczywiście była wykonywana w danym okresie, bywa częstym przedmiotem sporów z ZUS. W orzecznictwie sądowym powszechnie się uważa, że samo istnienie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej nie przesądza jeszcze o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże wpis ten prowadzi do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, jest traktowana jako prowadząca taką działalność. Podobnie wskazywano w wyroku Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2019 r., sygn. akt III UK 104/18, podkreślając, że domniemywa się, iż skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji lub jej zawieszenie, to działalność ta była faktycznie prowadzona i w związku z tym istnieje obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne. Domniemanie to może być obalone w drodze przeprowadzenia dowodu przeciwnego. Zatem kwestie związane z formalnym zarejestrowaniem i wyrejestrowaniem działalności gospodarczej mają znaczenie wyłącznie w sferze dowodowej, nie przesądzają natomiast same w sobie o podleganiu obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Obowiązek ubezpieczenia wynika z faktycznego rozpoczęcia działalności gospodarczej i jej prowadzenia.
Poszukiwanie nowych klientów
W praktyce sporne są sytuacje, gdy osoba wpisana do ewidencji działalności gospodarczej faktycznie podjęła tylko działania przygotowawcze do prowadzenia swojej firmy. Orzecznictwo niestety nie jest w tym zakresie jednolite. Warto bowiem zauważyć, że jeszcze całkiem niedawno przyjmowano, że wykonywanie (prowadzenie) działalności gospodarczej w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obejmuje nie tylko faktyczne wykonywanie czynności należących do zakresu tej działalności, lecz także czynności zmierzające do zaistnienia takich czynności gospodarczych (czynności przygotowawcze). Tak też wskazywał m.in. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 26 sierpnia 2014 r., sygn. akt III AUa 277/14, oraz Sąd Najwyższy w wyroku z 25 listopada 2005 r. w sprawie o sygn. akt I UK 80/05. Zatem uznawano, że prowadzenie działalności gospodarczej występuje zarówno w okresach faktycznego wykonywania usług, jak i np. w okresach wykonywania innych czynności związanych z działalnością, takich jak poszukiwanie nowych klientów, zamieszczanie ogłoszeń, załatwianie spraw urzędowych, oczekiwanie na kolejne zamówienia lub dokonywanie zakupów materiałów. Wszystkie te czynności pozostają bowiem w ścisłym związku z działalnością gospodarczą, gdyż zmierzają do stworzenia właściwych warunków do jej wykonywania.
W ostatnim okresie pojawiły się odmienne poglądy. Sąd Najwyższy w wyroku z 29 stycznia 2019 r., sygn. akt III UK 10/18, uznał bowiem, że podejmowanie jedynie czynności przygotowawczych polegających na poszukiwaniu kontrahentów oferowanych usług oraz sama gotowość do ich wykonywania, które nie doprowadziły do faktycznego uruchomienia zarejestrowanej pozarolniczej działalności, nie oznacza rozpoczęcia wykonywania działalności w rozumieniu art. 13 pkt 4, co jest warunkiem podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu. Analogiczny pogląd wyrażono też wcześniej w wyroku Sądu Najwyższego z 18 października 2011 r., sygn. akt II UK 51/11, gdzie stwierdzono, że czynności polegające na poszukiwaniu kontrahentów umowy obejmującej zakres działań określony we wpisie do ewidencji oraz gotowość do podjęcia tych działań nie stanowią o rozpoczęciu wykonywania działalności gospodarczej, jeżeli nie doprowadziły do jej wykonywania.
Tylko skuteczne działanie
Dostrzegając te rozbieżności w orzecznictwie, chciałbym także zauważyć, że już w wyroku z 21 czerwca 2001 r., sygn. akt II UKN 428/00, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że rozpoczęcie działalności gospodarczej polega na podjęciu w celu zarobkowym działań określonych we wpisie do ewidencji działalności gospodarczej. Wydaje się zatem, że decydujące znaczenie mają okoliczności faktyczne danej sprawy. Oznacza to, że w sytuacji, gdy przedsiębiorca rzeczywiście rozpoczął prowadzenie swojej działalności gospodarczej (np. świadczenie usług czy wytwarzanie produktów), to do okresu prowadzenia tej działalności należy zaliczyć także okres podejmowania czynności przygotowawczych do wykonywania tych działań (np. prowadzenia reklamy, zbierania zamówień, poszukiwania odbiorców). Zatem tylko podjęcie działań przygotowawczych, które w ostateczności doprowadziły do podjęcia czynności należących do zakresu działalności gospodarczej wynikającej z wpisu do ewidencji (rejestru), a więc faktycznego jej uruchomienia w celach zarobkowych, można zaliczyć do okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym. Gdyby jednak te czynności przygotowawcze faktycznie nie doprowadziły do uruchomienia jakiejkolwiek działalności firmy, to nie można okresu ich podejmowania zaliczać do okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym. Przyjmuje się bowiem, że nieodzownym atrybutem działalności gospodarczej jest jej wykonywanie w sposób zorganizowany i ciągły (por. np. wyroki SN z 19 marca 2007 r., sygn. akt III UK 133/06, i z 21 maja 2008 r., sygn. akt III UK 112/07). Potwierdza to brzmienie art. 3 prawa przedsiębiorców, zgodnie z którym działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Brak zorganizowania i ciągłości nie pozwala na uznanie czynności przygotowawczych za okres podlegania ubezpieczeniom społecznym, o którym mowa w art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Podstawa prawna
• art. 3 ustawy z 6 marca 2018 r. ‒ Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1292)
• art. 13 ust. 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 300; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1590)
