W bieżącym roku akademickim rozpocząłem studia doktoranckie. Jednocześnie od początku 2019 r. wykonuję pracę na podstawie umowy-zlecenia. Z tytułu umowy-zlecenia byłem objęty obowiązkowo ubezpieczeniem społecznym i zdrowotnym oraz – na mój wniosek – dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym. Szkoła doktorska poinformowała mnie, że jako ubezpieczony społecznie z tytułu otrzymywania stypendium doktoranckiego mogę też podlegać dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Czy jeśli się ubezpieczę, to w razie choroby otrzymam zasiłek chorobowy z ZUS? Taka sytuacja byłaby dla mnie korzystna, bo kwota stypendium znacznie przewyższa moją podstawę wymiaru wynikającą z wynagrodzenia z tytułu umowy-zlecenia – miałbym więc wyższe świadczenie.
Osoby, które rozpoczęły studia doktoranckie od 1 października 2019 r., podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym w szkole doktorskiej, i to nie z tytułu posiadania statusu doktoranta, lecz z tytułu otrzymywania stypendium doktoranckiego. Prawo do takiego stypendium ma każdy doktorant, który rozpoczął studia doktoranckie w roku akademickim 2019/2020, chyba że ma już stopień doktora w innej dziedzinie. Wprowadzono ograniczenie okresu pobierania stypendium – nie można go otrzymywać dłużej niż przez cztery lata.
Do czteroletniego okresu pobierania stypendium doktoranckiego nie wlicza się okresu zawieszenia kształcenia. Doktorant może je zawiesić na swój wniosek, na okres odpowiadający czasowi trwania urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego oraz rodzicielskiego. Okres trwania takich urlopów liczony jest zgodnie z przepisami kodeksu pracy. Dodatkowe zasady zawieszania kształcenia mogą być także określone w regulaminach danych szkół doktorskich.
Obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od stypendiów doktoranckich podniósł koszty wypłaty stypendium: to płatnik pokrywa przecież połowę kosztów ubezpieczenia emerytalnego, 6,5 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie rentowe i całkowity koszt ubezpieczenia wypadkowego. Obniża też kwotę stypendium netto: o połowę kosztów ubezpieczenia emerytalnego, 1,5 proc. podstawy składki rentowej i – w przypadku zgłoszenia wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym ‒ pełny koszt ubezpieczenia chorobowego.

Nie ma utraconego dochodu

Co do zasady ubezpieczenie chorobowe ma zrekompensować dochód utracony w czasie choroby lub też w takich okresach sprawowania opieki nad dzieckiem jak urlop macierzyński, ojcowski czy rodzicielski. Ustawa nie daje doktorantowi takich uprawnień. Nie przewiduje urlopów, daje jedynie możliwość zawieszenia kształcenia na czas odpowiadający tym okresom. Na dodatek w okresie zawieszenia doktorantowi przysługuje stypendium doktoranckie: do ustalenia wysokości stypendium w tym okresie stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące ustalania zasiłku macierzyńskiego, z tym, że przez podstawę wymiaru zasiłku rozumie się wysokość miesięcznego stypendium doktoranckiego przysługującego w dniu złożenia wniosku o zawieszenie. Okres choroby w ogóle nie został uwzględniony przy ustalaniu możliwości występowania o zawieszenie kształcenia, a zatem należy przyjąć, że chory doktorant jest po prostu… chorym doktorantem otrzymującym nadal stypendium doktoranckie. Co z tego wynika? Ano to, że skoro podczas wystąpienia tych ryzyk socjalnych, które obejmuje ubezpieczenie chorobowe, nie występuje utrata dochodu, to nie przysługują z tego tytułu ani zasiłek macierzyński, ani chorobowy. Płacenie dobrowolnej składki chorobowej nie daje prawa do zasiłku chorobowego i każdy doktorant, który miałby pokryć koszt składki (2,45 proc. podstawy wymiaru), powinien to wiedzieć.

Ubezpieczenie ze zlecenia dobrowolne

Natomiast od uzyskania prawa do stypendium doktoranckiego zleceniodawca doktoranta nie musi już obowiązkowo odprowadzać składek ubezpieczeniowych (poza ubezpieczeniem zdrowotnym), przynajmniej do czasu, gdy stypendium doktoranckie będzie nadal wyższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie odrębnych przepisów. Doktorant może podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywanego zlecenia dobrowolnie, na swój wniosek. W takiej sytuacji nie ma natomiast możliwości objęcia go ubezpieczeniem chorobowym, bo ten tytuł występuje jedynie przy jednoczesnym istnieniu obowiązkowego tytułu do ubezpieczeń społecznych.
!Skoro podczas wystąpienia ryzyk socjalnych, które obejmuje ubezpieczenie chorobowe, nie występuje utrata dochodu, to nie przysługują z tego tytułu ani zasiłek macierzyński, ani chorobowy.
W przypadku choroby doktorant będzie otrzymywał stypendium doktoranckie, natomiast nie otrzyma zasiłku chorobowego: ani z tytułu ewentualnego dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczenia chorobowego w szkole doktorskiej, ani z tytułu umowy-zlecenia. Przez okres trwania zwolnienia lekarskiego jest ono dla zleceniodawcy usprawiedliwieniem niewykonywania pracy przez zleceniobiorcę.
Podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania stypendium doktoranckiego należy zgłosić zleceniodawcy w celu wyrejestrowania doktoranta-zleceniobiorcy z tych ubezpieczeń i ponownego zgłoszenia wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego. Odpowiednie oświadczenie należało przedstawić także szkole doktorskiej, która z tytułu otrzymywanego przez doktoranta stypendium doktoranckiego nie zgłasza go do ubezpieczenia zdrowotnego.
Podstawa prawna
• art. 204, art. 209 ustawy z 20 lipca 2018 r. ‒ Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. poz. 1668; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 2070)
• art. 4, 9, 11,13 i 16 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 300; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1590)
• art. 12 ustawy z 5 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 645; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1905)