Organ rentowy od 28 grudnia musi udostępniać więcej informacji na temat dłużników, a w razie potrzeby na bieżąco je uaktualniać. Wchodzą bowiem w życie przepisy zobowiązujące do większej niż dotychczas współpracy przy egzekucjach alimentacyjnych.
Łatwiejszy dla komornika dostęp do informacji zgromadzonych przez ZUS wprowadzi ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Jak informują autorzy ustawy, stanowi ona realizację pakietu alimentacyjnego zawartego w przyjętym 4 kwietnia 2017 r. przez Radę Ministrów dokumencie „Przegląd systemów wsparcia rodzin”. Ustawa zmienia nie tylko przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), lecz także np. kodeks pracy, zaostrzając kary za ukrywanie dochodów dłużnika alimentacyjnego. Autorzy ustawy podkreślają, że łączna kwota niewyegzekwowanych zobowiązań dłużników alimentacyjnych wobec Skarbu Państwa powstałych z tytułu wypłacania z budżetu państwa świadczeń w zastępstwie niepłaconych alimentów nadal znacznie przekracza 10 mld zł. Jest to o tyle zaskakujące, że sytuacja na rynku pracy jest obecnie dobra. Trudno więc uwierzyć, że przyczyną nieskuteczności egzekucji rzeczywiście jest trudna sytuacja materialna dłużnika spowodowana bezrobociem. Chodzi po prostu o ukrywanie dochodów, ale nie bez znaczenia są także problemy w przepływie informacji między komornikami a instytucjami (np. ZUS) o podjęciu zatrudnienia. Ustawa ma za zadanie to ułatwić, a w efekcie poprawić skuteczność egzekucji alimentów. Zmiany nie wpłyną jednak na prowadzenie egzekucji innych należności.
Przesyłana każda zmiana
Informacje gromadzone przez ZUS na kontach ubezpieczonego i płatnika to kopalnia wiedzy dla innych instytucji państwowych, znajdują się m.in. tak istotne dane, jak przebieg zatrudnienia i osiągane przychody. Przepisy pozwalają żądać tych informacji od ZUS m.in. sądom i komornikom. [ramka]
Komu ZUS może udostępniać dane
Dane zgromadzone na koncie ubezpieczonego i płatnika składek mogą być udostępniane bezpłatnie (art. 50 ust. 9 ustawy systemowej):
• sądom,
• prokuratorom,
• organom podatkowym,
• Państwowej Inspekcji Pracy,
• Biuru Nadzoru Wewnętrznego, Policji, Straży Granicznej,
• komornikom sądowym w zakresie prowadzonej przez nich egzekucji świadczeń alimentacyjnych, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów,
• organom egzekucyjnym w rozumieniu ustawy 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1314: ost. zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1901),
• ministrowi właściwemu do spraw gospodarki, rozwoju regionalnego, rodziny, zabezpieczenia społecznego – w zakresie określonym ustawą
• organom realizującym świadczenia rodzinne, świadczenia z funduszu alimentacyjnego oraz świadczenia wychowawcze,
• ośrodkom pomocy społecznej,
• powiatowym centrom pomocy rodzinie,
• publicznym służbom zatrudnienia,
• Komisji Nadzoru Finansowego,
• Polskiemu Funduszowi Rozwoju,
• wojewodzie,
• szefowi Urzędu do Spraw Cudzoziemców w zakresie prowadzonych postępowań dotyczących legalizacji pobytu cudzoziemców na terytorium Polski.©℗
Dotychczas podmioty te mogły żądać udostępniania informacji na dość podobnych zasadach. Jednak wchodzące 28 grudnia przepisy w wyjątkowej pozycji postawią komornika, ale, co ważne, egzekwującego dług alimentacyjny. Zgodnie z nowo dodanymi do art. 50 ustawy systemowej ust. 20‒23 ZUS w odpowiedzi na elektroniczny wniosek komornika udostępnia mu, także w postaci elektronicznej, wykaz zawierający dane zgromadzone na koncie ubezpieczonego wskazanych przez niego ubezpieczonych, będących dłużnikami uchylającymi się od zobowiązań alimentacyjnych, obejmujące:
- imię i nazwisko,
- numer PESEL, a w razie gdy nie nadano numeru PESEL ‒ rodzaj, serię i numer dokumentu tożsamości,
- adres zameldowania, zamieszkania oraz do korespondencji,
- datę zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych lub do ubezpieczenia zdrowotnego,
- datę wyrejestrowania z ubezpieczeń społecznych lub z ubezpieczenia zdrowotnego,
- kod tytułu ubezpieczenia,
- podstawę wymiaru składki na:
‒ ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
‒ ubezpieczenie chorobowe,
‒ ubezpieczenie wypadkowe,
‒ ubezpieczenie zdrowotne,
- kod świadczenia lub kod przerwy wraz z kwotą wypłaty tego świadczenia,
- ustalone prawo do emerytury lub renty,
- dane dotyczące płatnika składek.
Jak doprecyzowuje ust. 20, ma to na celu sprawną realizację egzekucji świadczeń alimentacyjnych, w tym należności bud żetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów prowadzonej przez komornika sądowego. Zakres danych przekazywanych komornikowi jest więc bardzo szeroki. Komornik dowie się nie tylko o nazwie pracodawcy, lecz także o osiąganych przez dłużnika przychodach oraz samych okresach zatrudnienia. Kluczowy jest jednak ust. 21, który nakłada na ZUS obowiązek uaktualniania danych takiego ubezpieczonego. Jeśli nastąpi jakaś zmiana, to ZUS musi o tym informować komornika, nie rzadziej niż raz w miesiącu, także w formie elektronicznej. Dzięki temu komornik będzie wiedział chociażby o zmianach wysokości wynagrodzenia, co powinno się przełożyć na kwoty potrącane przez pracodawcę i przekazywane komornikowi. Z kolei komornik jest zobowiązany do poinformowania ZUS (także elektronicznie) o zaprzestaniu prowadzenia egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Taka informacja pozwoli ZUS zaprzestać uaktualniania danych o ubezpieczonym. ZUS będzie mógł przestać to robić także wtedy, gdy komornik nie poinformuje go elektronicznie o dalszym prowadzeniu egzekucji przynajmniej raz na sześć miesięcy.
WAŻNE ZUS przynajmniej raz w miesiącu będzie musiał poinformować komornika o zmianie danych dotyczących ubezpieczonego, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne.
Bardzo ważne jest w tym przypadku wprowadzenie formy elektronicznej przesyłanej informacji. Jak zwracają uwagę sami autorzy ustawy, stosowana dotychczas pisemna wymiana informacji ma tę wadę, że w momencie pozyskania przez komornika danej informacji o dłużniku alimentacyjnym jest ona już często nieaktualna, bo dłużnik zmienił miejsce pracy. Elektroniczna wymiana informacji wraz z ich stałą aktualizacją pozwoli zaś komornikowi na natychmiastowe podjęcie działań wobec dłużnika, zaraz po tym, jak legalnie podjął pracę i został zgłoszony do ZUS.
Czasami bezpłatnie
Drobne zmiany wprowadzone ustawą z 6 grudnia 2018 r. zaczęły obowiązywać już wcześniej. Pierwsza zmiana w art. 50 ust. 7 pkt 2 ustawy systemowej obowiązuje już 11 stycznia 2019 r. Przepisy obowiązujące przed jej wejściem w życie wymagały, aby komornik we wniosku, w którym występuje do ZUS z prośbą o udostępnienie danych zgromadzonych na koncie płatnika, zawarł całą listę danych: imię i nazwisko lub nazwę skróconą płatnika składek oraz identyfikatory numeryczne, tj. NIP i REGON, a jeżeli płatnikowi składek nie nadano tych numerów – PESEL lub serię i numer dowodu osobistego albo paszportu. Jak zauważają autorzy ustawy, gdy brakowało choć jednej z tych informacji, to konstrukcja przepisu uniemożliwiała ZUS udzielenie informacji. Po zmianach komornik będzie mógł podać albo REGON, albo NIP, jeśli jest wystarczający do identyfikacji płatnika składek.
Od tej samej daty ustawa przewiduje wprost, że komornicy mają prawo bezpłatnie występować do ZUS z wnioskiem o udostępnienie informacji, jeśli prowadzą egzekucję świadczeń alimentacyjnych. Ogólne zasady pozostają jednak bez zmian. Zgodnie z nimi komornik może żądać od ZUS danych w zakresie niezbędnym do prowadzenia postępowania egzekucyjnego lub zabezpieczającego albo wykonywania postanowienia o zabezpieczeniu spadku lub sporządzania spisu inwentarza, ale jeśli dane nie są związane z egzekucją alimentów, komornik musi taki wniosek opłacić.
Podstawa prawna
• ustawa z 6 grudnia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych (Dz.U. poz. 2432)
• art. 50 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 300; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1590)
