Pracownik w listopadzie przebywa dwa tygodnie na zasiłku opiekuńczym na chore dziecko. Podstawa wymiaru zasiłku wynosi 2978,73 zł po odliczeniu 13,71 proc. Została obliczona ze stałej pensji zasadniczej oraz średniej miesięcznej zmiennej premii. Pracownik ma zajęcie komornicze alimentacyjne na łączną kwotę 8000 zł. Jesteśmy płatnikiem zasiłków. Oprócz zajęcia spłaca pożyczkę mieszkaniową zaciągniętą u pracodawcy w wysokości 200 zł miesięcznie. Jak dokonać potrącenia z zasiłku za listopad?

odpowiedź

Pracownikowi wolno potrącić z zasiłku za listopad maksymalnie 667,21 zł, co stanowi 60 proc. kwoty tego zasiłku brutto. Dobrowolnego potrącenia z zasiłku można dokonać, ale po uzyskaniu od pracownika zgody na piśmie. [ramka]
Ile do wypłaty w listopadzie
Pracownik w opisywanej sytuacji w listopadzie przepracował część miesiąca, a za dwa tygodnie (14 dni) nabył prawo do zasiłku opiekuńczego. Skoro podstawa zasiłkowa wyniosła 2978,73 zł, to 80-proc. zasiłek za 14 dni wyniósł 1112,02 zł, co wynika z wyliczenia:
2978,73 zł : 30 = 99,29 zł
99,29 zł x 80 proc. = 79,43 zł
79,43 zł x 14 dni = 1112,02 zł
Potrącenie z zasiłku
W przypadku egzekucji na zaspokojenie należności alimentacyjnej można potrącić nie więcej niż 60 proc. kwoty zasiłku:
1112,02 zł x 60 proc. = 667,21 zł
Kwota wolna przy potrącaniu należności alimentacyjnej:
514,30 zł : 30 x 14 dni = 239,96 zł
Ustalenie kwoty netto zasiłku jako podstawy potrącenia
Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek:
1112,02 zł; po zaokrągleniu 1112 zł – podstawa opodatkowania
1112 zł x 17 proc. = 189,04 zł; 189 zł – zaliczka na podatek po zaokrągleniu
1112,02 zł – 189 zł = 923,02 zł
Zasiłek po odliczeniu kwoty granicznej:
923,02 zł – 667,21 zł = 255,81 zł
Gdyby bowiem pracownikowi pozostawić tylko kwotę wolną, zostałaby naruszona kwota graniczna (923,02 zł – 239,96 zł = 683,06 zł > 667,21 zł). Zatem nie można potrącić więcej niż 667,21 zł, co sprawi, że do wypłaty pracownikowi pozostanie suma zasiłku wyższa niż kwota wolna.
Natomiast z wynagrodzenia za przepracowaną część miesiąca pracodawca dokona potrącenia alimentacyjnego według reguł kodeksu pracy. Dla przypomnienia: przy potrąceniach alimentacyjnych z wynagrodzenia za pracę kwota wolna od potrąceń w ogóle nie obowiązuje, a kwota graniczna wynosi 3/5 pensji netto, a więc po odliczeniu składek społecznych, zdrowotnej, zaliczki na podatek PIT oraz ewentualnej wpłaty na PPK uczestnika programu.
Pracodawca, który w danym roku kalendarzowym jest płatnikiem zasiłków z ubezpieczenia społecznego, ma też obowiązek dokonywać potrąceń z wypłacanych świadczeń, tj. zasiłku chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego, wyrównawczego i świadczenia rehabilitacyjnego, o ile zajęcie egzekucyjne obok wynagrodzenia obejmuje również zasiłki. Ze względu na to, że zasiłek jest odmienną kategorią przychodu od wynagrodzenia za pracę, potrąceń dokonuje się według zasad określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa o FUS). Nie ma tu więc zastosowania kodeks pracy w zakresie ochrony wynagrodzenia. Przesądza o tym art. 833 par. 5 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym do egzekucji ze świadczeń pieniężnych przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa stosuje się przepisy o egzekucji ze świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Dla pracodawcy podstawą do dokonania potrącenia z zasiłku jest zajęcie, które powinno obejmować nie tylko wynagrodzenie za pracę, lecz także zasiłki.
Z zasiłków podlegają potrąceniu – w podanej niżej kolejności – m.in. następujące należności:
1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych;
2) należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;
3) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
4) kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego;
5) kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych;
6) kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent.
Pełna lista należności znajduje się w art. 139 ustawy o FUS, jednak pracodawca ma najczęściej do czynienia z powyżej podanymi. Potrąceń dokonuje się, zachowując kolejność ustaloną w powyższym art. 139. Przykładowo alimenty mają pierwszeństwo przed pozostałymi niealimentacyjnymi należnościami. Przy dokonywaniu potrąceń należności alimentacyjnych w trybie bezegzekucyjnym (pkt 2) w pierwszej kolejności zaspokajane są alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika. Podstawą potrącenia jest kwota zasiłku netto, a więc po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy. Zasiłki podlegają bowiem tylko opodatkowaniu. Nie są obciążone ani składkami społecznymi, ani zdrowotną.

Zakres ochrony

Zasiłki, podobnie jak wynagrodzenie za pracę, też podlegają szczególnej ochronie przed ujęciami. Świadczenia te są chronione poprzez ustanowione kwoty graniczne oraz kwoty wolne od potrąceń. Tylko określona część zasiłku może być przeznaczona na spłatę wierzyciela. Tę część kształtuje nie tylko granica potrącenia, lecz także kwota wolna, czyli ta część zasiłku, którą pracownik musi otrzymać tytułem kwoty gwarantowanej. Zatem pracodawca przystępując do czynności potrącenia, musi wziąć pod uwagę oba ograniczenia.
Najczęściej dokonywane potrącenia u pracowników mogą być dokonywane w następujących granicach:
  • świadczenia alimentacyjne na mocy tytułów wykonawczych, a także ściągane w trybie bezegzekucyjnym – do wysokości 60 proc. kwoty zasiłku;
  • inne egzekwowane należności, w tym na mocy tytułów wykonawczych – do wysokości 25 proc. kwoty zasiłku.
Maksymalną część należności podlegającą potrąceniu (kwotę graniczną) ustala się od kwoty brutto zasiłku, czyli przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Kwoty wolne

Kwota zasiłku wolna od egzekucji i potrąceń wynosi (od 1 marca 2019 r.):
1) 514,30 zł – przy potrącaniu:
  • sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi;
  • należności alimentacyjnych potrącanych na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;
2) 848,60 zł – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności innych niż alimentacyjne, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi.
Kwoty wolne podlegają corocznej waloryzacji od 1 marca na zasadach określonych dla emerytur i rent. Jeżeli po odliczeniu zaliczki z tytułu PIT wysokość świadczenia jest niższa niż kwota świadczenia wolna od potrąceń i egzekucji, ujęć się w ogólnie nie dokonuje. Podane kwoty wolne ustala się proporcjonalnie do wypłacanego świadczenia. Oznacza to, że kwota wolna to kwota miesięczna, a więc stosowana w przypadku zasiłku wypłacanego za cały miesiąc. Natomiast jeżeli zasiłek przysługuje za część miesiąca, kwotę wolną należy stosownie zmniejszyć do liczby dni, za które on przysługuje. W tym celu kwotę wolną należy podzielić przez 30 i pomnożyć przez liczbę dni pobierania zasiłku. Podzielnik jest stały i nie zależy od liczby dni kalendarzowych miesiąca. Nie wynika to co prawda wprost z ustawy o FUS, lecz ZUS go stosuje, biorąc pod uwagę, że stawkę dzienną zasiłku też uzyskuje się, dzieląc podstawę przez 30. [przykład 1]

przykład 1

Ważna kwota wolna
Pracownik w listopadzie przebywał pięć dni na zasiłku opiekuńczym, który wyniósł 377,60 zł. Ma zajęcie komornicze alimentacyjne. Z zasiłku można mu maksymalnie ująć 226,56 zł bez przekroczenia kwoty wolnej, która wynosi 85,70 zł. Powyższe kwoty zostały ustalone na podstawie następujących wyliczeń:
Maksymalna kwota potrącenia: 377,60 zł x 60 proc. = 226,56 zł
Kwota wolna po zmniejszeniu proporcjonalnie do okresu, za który przysługuje zasiłek:
514,30 zł : 30 dni x 5 dni = 85,70 zł
Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek: 378 zł – zasiłek po zaokrągleniu do pełnych złotych 378 zł x 17 proc. = 64,26 zł; 64 zł – zaliczka na podatek po zaokrągleniu 377,60 zł – 64 zł = 313,60 zł
Można w pełni potrącić dozwoloną kwotę graniczną, tj. 226,56 zł, ponieważ po jej ujęciu nie zostanie naruszona kwota wolna (313,60 zł – 226,56 zł = 87,04 zł > 85,70 zł). Stąd po dokonaniu ujęcia pracownikowi pozostanie kwota nieco wyższa od wolnej. W konsekwencji obie bariery ochronne nie zostaną naruszone:
zasiłek do wypłaty: 313,60 zł – 226,56 zł (potrącenie) = 87,04 zł.

Także inne należności

W razie zbiegu potrąceń sum egzekwowanych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych z innymi należnościami z tytułem wykonawczym łącznie potrącenia nie mogą przekroczyć 60 proc. kwoty zasiłku. Obowiązuje bowiem zasada, że granicę potrąceń wyznacza najwyższy wskaźnik procentowy dla zbiegających się potrąceń. Jednak trzeba pamiętać o kolejności i najpierw zaspokoić alimenty. I tak przy zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych z potrącaniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku. W razie zbiegu egzekucji należności innych niż alimentacyjne z potrącaniem bezegzekucyjnym potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku – jeżeli wśród potrąceń występują należności alimentacyjne albo 50 proc. kwoty zasiłku – w pozostałych przypadkach. [przykład 2]

przykład 2

Na zwolnieniu przez cały miesiąc
W stosunku do pracownika zostały wystawione dwa różne tytuły wykonawcze, na podstawie których pracodawca dokonuje potrąceń: alimentów – miesięcznie po 650 zł oraz pożyczki bankowej – łącznie 5000 zł. Przez cały listopad pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim i przysługiwał mu zasiłek chorobowy w wysokości 2676,90 zł brutto (złożony PIT-2). Z uwagi na zbieg potrąceń łącznie nie mogą one przekroczyć 60 proc. kwoty zasiłku, tj. 2676,90 zł x 60 proc. = 1606,14 zł
Kwota wolna od potrąceń – 514,30 zł
Zasiłek po odliczeniu zaliczki na podatek: 2677 zł – zasiłek po zaokrągleniu do pełnych złotych (2677 zł x 17 proc.) – 43,76 zł = 411,33 zł; po zaokrągleniu 411 zł – zaliczka na podatek 2676,90 zł – 411 zł = 2265,90 zł
W ramach kwoty granicznej 1606,14 zł mieści się zarówno rata alimentowa, jak i pozostałe zajęcie. Kwota na zaspokojenie długu bankowego stanowi więc różnicę między kwotą graniczną a alimentami, czyli:
Suma na rzecz spłaty pożyczki: 1606,14 zł – 650 zł = 956,14 zł
Po potrąceniach pracownikowi pozostanie: 2265,90 zł – 1606,14 zł = 659,76 zł. Ujęcie kwoty granicznej nie naruszyło kwoty wolnej (659,76 zł > 514,30 zł).

Bez tytułu wykonawczego

Oprócz potrąceń wymienionych w art. 139 ustawy o FUS pracownik może mieć również ujęcia dobrowolne m.in. bez tytułu wykonawczego, np. pożyczka udzielona pracownikowi ze środków własnych, z zfśs czy z kasy zapomogowo-pożyczkowej; składka ubezpieczenia na życie; nadpłata nienależnego wynagrodzenia. Takich potrąceń pracodawca nie może dokonać bez pisemnej zgody pracownika. W przypadku potrąceń dobrowolnych z zasiłku nie stosuje się ani kwot granicznych, ani wolnych. Ustawa o FUS wyznacza je tylko dla wymienionych, dozwolonych potrąceń, a nie do wszystkich, w tym na rzecz pracodawcy. Pracownik w treści pisemnej zgody może sam określić, ile pracodawca może mu odliczyć z zasiłku.
Podstawa prawna
• art. 139–141 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1270; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1622)
• art. 833 par. 5 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1818)
• art. 87 par. 1, par. 3 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495).