Jeśli przedsiębiorca podpisze dokument podczas zwolnienia lekarskiego, to ZUS może nie wypłacić mu pieniędzy. Chyba że zostaną wykazane nadzwyczajne okoliczności, a to może być trudne.
W praktyce jednym z najczęstszych sporów z ZUS dotyczących zasiłku chorobowego jest stwierdzenie, czy przedsiębiorca powinien go zostać pozbawiony, gdy w trakcie zwolnienia lekarskiego brał udział w życiu firmy. W większości przypadków chodzi tylko o podpisywanie dokumentów i to właśnie samo składanie podpisów stało się przedmiotem orzecznictwa.

Ważny cel

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ubezpieczony wykonujący pracę zarobkową w okresie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Szef firmy lub osoba, która prowadzi własną działalność gospodarczą i korzysta ze zwolnienia lekarskiego stwierdzającego niezdolność do pracy, nie może w tym czasie zajmować się sprawami związanymi ze swoją firmą i równocześnie pobierać zasiłku chorobowego. Nie może więc np. nadal zarządzać przedsiębiorstwem, zamawiać towarów, podejmować czynności związanych z udziałem w nowych przetargach, podpisywaniem nowych umów czy zatrudnianiem pracowników. Nie chodzi więc o podejmowany wysiłek, ale o cel zasiłku ‒ wypłaca się go bowiem w celu rekompensaty utraconego dochodu, który chory osiągnąłby, gdyby nie zaistniała niezdolność do pracy z powodu choroby.

Sądy coraz bardziej rygorystyczne

Pracownicy ZUS często stwierdzają, że osoba prowadząca działalność gospodarczą w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego nadal podpisuje dokumenty związane z tą działalnością. Powstają wówczas wątpliwości, czy może być to zakwalifikowane jako wykonywanie pracy zarobkowej skutkujące utratą zasiłku chorobowego. Orzecznictwo Sądu Najwyższego nie jest w tym zakresie jednolite. Wskazywano bowiem, że wykonywanie formalnoprawnych czynności, do jakich jest zobowiązany ubezpieczony jako pracodawca, lub podpisanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych nie powoduje utraty prawa do zasiłku chorobowego. Tak wypowiadał się SN w wyroku z 7 października 2003 r., sygn. akt II UK 76/03, oraz w wyroku z 17 stycznia 2002 r., sygn. akt II UKN 710/00). Podobnie stwierdził SN w wyroku z 4 kwietnia 2012 r., sygn. akt II UK 186/11, podnosząc, że nie stanowi pracy zarobkowej uzyskiwanie w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego dochodów niepołączonych z osobistym świadczeniem pracy. Do takich czynności można zaliczyć np. podpisywanie dokumentów finansowych sporządzonych przez inną osobę oraz formalnoprawne tylko prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej, jeśli osoba ją prowadząca jest równocześnie pracodawcą i wyłącznie w zakresie jej obowiązków leży nadzór nad działalnością firmy. Stanowisko to spotkało się z krytyką w literaturze prawa. Nie ma bowiem podstaw, aby wyłączać z pojęcia pracy zarobkowej takie czynności jak podpisywanie dokumentów firmowych.
W nowszym orzecznictwie kwestia ta była ujmowana już bardziej rygorystycznie. W szczególności w postanowieniu SN z 25 stycznia 2016 r., sygn. akt III UK 82/15, wskazano, że podpisywanie dokumentów w imieniu spółki przez prezesa jej zarządu w trakcie przebywania na zwolnieniu lekarskim, choć były inne osoby uprawnione do ich podpisywania, stanowi wypełnienie przesłanki z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa i wobec tego powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego. Należy zgodzić się z tym stanowiskiem, przyjmując, że nie można akceptować takich czynności szefa firmy.
Można stwierdzić, że stałe podpisywanie dokumentów w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego będzie skutkować utratą zasiłku chorobowego. Wyjątek od tego będzie zachodził tylko wtedy, gdy było to podjęcie czynności incydentalnej i wymuszonej okolicznościami. Tak też stwierdzono w tym orzeczeniu oraz w wyroku z 15 czerwca 2007 r., sygn. akt II UK 223/06. Zatem tylko sporadyczna, wymuszona nadzwyczajnymi okolicznościami aktywność przedsiębiorcy lub szefa firmy w czasie zwolnienia lekarskiego może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku. Natomiast w innych przypadkach osoba podpisująca dokumenty dotyczące firmy w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego naraża się na utratę prawa do zasiłku.

Za cały okres

W razie stwierdzenia, że osoba prowadząca działalność gospodarczą nadal wykonuje czynności związane z tą działalnością mimo korzystania ze zwolnienia lekarskiego, ZUS wydaje decyzję, w której pozbawia tę osobę zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim. Bez znaczenia jest przy tym, w którym dniu zostanie stwierdzone wykonywanie pracy, a więc czy będzie to na początku okresu objętego zwolnieniem lekarskim, czy np. w ostatnim dniu tego okresu. Zawsze bowiem utrata zasiłku chorobowego w tych przypadkach obejmuje cały okres objęty danym zwolnieniem lekarskim. Bez znaczenie jest także to, czy ubezpieczony był w dniu wykonywania czynności związanych ze swoją firmą faktycznie nadal chory, czy nie. Istotne znaczenie ma bowiem jedynie to, czy praca była wykonywana w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego.
Podstawa prawna
Art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2019 r. poz. 645).