Mimo że przepisy je wprowadzające wchodzą w życie dopiero 1 października, minister pracy poinformowała, że można wnioskować o wypłatę świadczenia. Odpowiednia ustawa jednak jeszcze nie obowiązuje.
Świadczenie to jest przyznawane na wniosek, a nie z urzędu. Wniosek ten składa się do organu już wypłacającego danej osobie świadczenie emerytalno-rentowe albo rentę socjalną (może to być więc także KRUS), a w przypadku osób, które nie pobierają żadnych świadczeń – do ZUS.
Minister rodziny, pracy i polityki społecznej ogłosiła 2 września, że można już składać wnioski o przyznanie świadczenia, chociaż jeszcze nie w formie elektronicznej. Trzeba jednak pamiętać, że ustawa wchodzi w życie dopiero 1 października. Wnioski złożone przed tą datą nie mogą być wobec tego jeszcze rozpatrywane, bo odpowiednie przepisy teraz nie obowiązują i w świetle prawa takie świadczenie nie istnieje. Pierwsze decyzje będą mogły zostać wydane nie wcześniej niż 1 października. Wnioski złożone do 30 listopada będą musiały być rozpatrzone w ciągu 60 dni od daty wyjaśnienia ostatecznej okoliczności, a dopiero wnioski złożone później – w ciągu 30 dni. Jeśli jednak wniosek zostanie złożony we wrześniu, to terminy te będą liczone od 1 października. Z punktu widzenia przepisów kodeksu postępowania administracyjnego rozumianego restrykcyjnie to wniosek złożony przed 1 października powinien skutkować wydaniem decyzji o odmowie wszczęcia postępowania. [ramka 2]
Świadczenie uzupełniające przysługuje od miesiąca, w którym zostały spełnione warunki wymagane do jego przyznania, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym złożono wniosek.

Inne finansowanie

Świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji to pełna nazwa świadczenia nazwanego już przez media 500+ dla niepełnosprawnych. Wbrew obiegowej nazwie nie będzie to odpowiednik 500+ dla rodziców, ponieważ nie każdy otrzyma taką samą kwotę. Świadczenia nie będzie wypłacał samorząd, a ZUS. Nie będzie ono jednak finansowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ale z Solidarnościowego Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych. Świadczenie to nie jest uzależnione od posiadania jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia, dlatego nie może być wypłacane z FUS, na który składają się okresy ubezpieczeniowe.

Składka jak podatek

Fundusz solidarnościowy, z którego będzie finansowane świadczenie, został utworzony w 2018 r. jako państwowy fundusz celowy, którego dysponentem jest obecnie minister rodziny, pracy i polityki społecznej. Jak mówi ustawa – został utworzony, aby wesprzeć społecznie, zawodowo, zdrowotnie oraz finansowo osoby niepełnosprawne. Fundusz solidarnościowy jest także finansowany ze składki, ale innego rodzaju niż składki na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne. To w zasadzie podatek, bo zobowiązani do jej opłacania nie są jednocześnie uprawnionymi do świadczeń z niej finansowanych. Jej wysokość określa ustawa budżetowa, a obowiązek jej opłacania obciąża osoby z wysokimi przychodami. Prawo do wypłat z funduszu mają z kolei osoby niepełnosprawne po spełnieniu kilku warunków.
W przypadku 500+ dla niepełnosprawnych technicznie wygląda to w ten sposób, że MRPIPS przekazuje ZUS (KRUS) środki z funduszu solidarnościowego na wyodrębniony rachunek bankowy. Przekazanie następuje na podstawie stosownej umowy. Umowa powinna określać w szczególności wysokość środków na finansowanie świadczenia uzupełniającego, łączną wysokość kosztów obsługi wypłaty świadczenia uzupełniającego i kosztów obsługi wniosku, tryb ich przekazywania oraz sposób rozliczenia otrzymanych środków.

Trzeba mieszkać w Polsce

Samo świadczenie uzupełniające, jak mówi ustawa z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, ma na celu dodatkowe wsparcie takich osób. Mogą je otrzymać osoby, które mieszkają na terenie Polski, ale niekoniecznie są obywatelami polskimi. Prawo do świadczenia mogą mieć też posiadacze prawa pobytu lub prawa stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będący obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz inni cudzoziemcy legalnie przebywający na terenie Polski.
Pozostałe warunki do otrzymania świadczenia są następujące:
  • ukończenie 18. roku życia;
  • niezdolność do samodzielnej egzystencji stwierdzona orzeczeniem o:
– całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji,
– niezdolności do samodzielnej egzystencji,
– całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji,
– całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Kluczowym warunkiem do otrzymania 500 zł jest spełnienie warunku dochodowego. Będzie ono bowiem mogło zostać przyznane osobom, które nie posiadają prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych. ZUS przyzna je także tym, których suma otrzymywanych świadczeń (z wyłączeniem jednorazowych) wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe nie przekracza kwoty 1600 zł miesięcznie. Niektóre świadczenia nie będą jednak wliczane do tego limitu. [ramka 1]
Świadczenie nie przysługuje osobie, która jest tymczasowo aresztowana lub odbywa karę pozbawienia wolności, chyba że kara pozbawienia wolności odbywana jest w systemie dozoru elektronicznego.

Nienależne do zwrotu

Świadczenie uzupełniające przysługuje osobie uprawnionej w wysokości nie wyższej niż 500 zł miesięcznie, przy czym łączna kwota świadczenia uzupełniającego i innych świadczeń, o czym już wspominaliśmy, nie może przekroczyć 1600 zł miesięcznie. Jeśli osobie uprawnionej już po otrzymaniu świadczenia uzupełniającego zostaną przyznane inne świadczenia lub zmianie ulegnie ich wysokość, ZUS (KRUS) przeliczy świadczenie uzupełniające. Będzie ono zmniejszone albo uprawniony utraci je w ogóle. Trzeba przy tym pamiętać, że uprawniony jest zobowiązany informować ZUS (KRUS) o wszelkich zmianach mających wpływ na prawo do świadczenia uzupełniającego oraz jego wysokość. Jeśli tego nie zrobi, spotkają go konsekwencje finansowe. Wzorem innych świadczeń także ustawa o świadczeniu uzupełniającym świadczenie zawiera przepisy nakazujące zwrot nienależnie pobranego świadczenia wraz z odsetkami. Ustawa uważa za takie świadczenie:
  • wypłacone mimo ustania okoliczności będących podstawą jego przyznania, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie była pouczona o braku prawa do jego pobierania;
  • wypłacone mimo zmiany okoliczności będących podstawą do ustalenia jego wysokości, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie była pouczona o okolicznościach mających wpływ na zmianę wysokości świadczenia;
  • przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie;
  • przyznane na podstawie decyzji, której nieważność następnie stwierdzono, albo przyznane na podstawie decyzji, która została następnie uchylona w wyniku wznowienia postępowania, i osobie odmówiono prawa do świadczenia;
  • wypłacone osobie innej niż osoba, która została wskazana w decyzji przyznającej świadczenie, z przyczyn niezależnych od organu właściwego.
Podobnie jak w przypadku innych świadczeń należności z tytułu nienależnie pobranego świadczenia ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat, licząc od dnia, w którym decyzja o ustaleniu i zwrocie stała się prawomocna.
ZUS (KRUS) nie może żądać zwrotu za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli świadczeniobiorca zawiadomił organ wypłacający o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia lub zmianę jego wysokości, a mimo to świadczenie było mu nadal wypłacane. Jeśli świadczeniobiorca nie zawiadomił, okres ten wynosi trzy lata.
Co jest wliczane do limitu
• świadczenia ze środków publicznych, także z zagranicnych instytucji ubezpieczeniowych
• zasiłek pielęgnacyjny;
• inne dodatki i świadczenia wypłacane wraz z tymi świadczeniami;
Nie jest wliczana renta rodzinna przyznana bez względu na wiek, jeżeli rencista stał się całkowicie niezdolny do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolny do pracy przed ukończeniem 16 lat, a przypadku kontynuowania nauki – 25 lat.
Co we wniosku
Wniosek musi zawierać:
• dane osoby uprawnionej (imię i nazwisko, datę urodzenia, PESEL albo nr dokumentu tożsamości, adres);
• inne informacje, niezbędne do ustalenia prawa do świadczenia uzupełniającego;
• wskazanie sposobu wypłaty świadczenia wraz z podaniem danych niezbędnych do jego wypłaty (numer rachunku bankowego);
• podpis wnioskodawcy lub jego przedstawiciela ustawowego albo pełnomocnika.
Do wniosku należy załączyć:
• orzeczenie o niezdolności do pracy/niezdolności do samodzielnej egzystencji, z wyjątkiem przypadku, gdy ten dokument jest już w posiadaniu ZUS (KRUS);
• dokument potwierdzający prawo do tych świadczeń i ich wysokość, wystawiony przez zagraniczną instytucję ubezpieczeniową – w przypadku osób uprawnionych do emerytury i renty zagranicznej lub innego świadczenia zagranicznego o podobnym charakterze;
• oświadczenie wnioskodawcy lub jego przedstawiciela ustawowego albo pełnomocnika o nieposiadaniu prawa do świadczeń lub o posiadaniu prawa do świadczenia wraz ze wskazaniem jego nazwy, organu przyznającego oraz wysokości.
Podstawa prawna
Ustawa z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz.U. poz. 1622).
Ustawa z 23 października 2018 r. o Solidarnościowym Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. poz. 2192).