ZUS nie może swobodnie manipulować decyzjami dotyczącymi zobowiązań składkowych, raz przyznając, że płatnik nie musi płacić zaległych składek, a innym razem nakazując ich zapłatę. W takich przypadkach stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, a te wymagają zgody płatnika na wznowienie sprawy.
Takie wnioski można wysnuć z orzeczenia SN. Sprawa dotyczyła odpowiedzialności za zaległe składki ZUS od Szkoły Lotniczej w Jaśle należącej wcześniej do Aeroklubu Polskiego. Aeroklub w 2007 r. sprzedał majątek szkoły spółce A., która przejęła także zadania edukacyjne. Szkoła rozpoczęła działalność pod auspicjami spółki A., ale pozostały po niej długi składkowe.
ZUS najpierw wydał decyzję o obciążeniu Aeroklubu zapłatą zaległości, ale po jego odwołaniu cofnął decyzję. Jakiś czas później wznowił jednak postępowanie i wydał drugą decyzję, tym razem nakazującą Aeroklubowi uregulowanie zaległości. Powołał się na art. 83a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który umożliwia wznowienie postępowania i wydanie nowej decyzji, jeżeli po uprawomocnieniu się pierwszej zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie. Ponadto ustawa systemowa przewiduje, że decyzje ostateczne ZUS, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach k.p.a.
Tym razem ZUS nie uwzględnił odwołania Aeroklubu i sprawa trafiła do sądu. W I instancji Aeroklub wygrał i zobowiązania zostały uchylone. Sąd II instancji zmienił to orzeczenie, przywracając moc decyzji ZUS ustalającej obowiązek zapłaty zaległości.
Sąd Najwyższy, rozpatrując skargę kasacyjną Aeroklubu, przyznał rację skarżącemu, ale wydał rzadko spotykany wyrok. SN nie poprzestał na uchyleniu wyroku apelacyjnego, moc utraciły też wyrok sądu I instancji i decyzja ZUS. Całe postępowanie musi zacząć się od początku.
SN uznał bowiem, że w istocie sprawa nie została wznowiona. Zdaniem sądu pierwsza decyzja (ustalająca brak odpowiedzialności Aeroklubu za zaległości składkowe) została uchylona przez drugą decyzję ustalającą zobowiązanie i będącą przedmiotem postępowania sądowego. To powoduje, że w sprawie powinny mieć zastosowanie przepisy procedury administracyjnej, zgodnie z art. 83 ust. 2 ustawy systemowej.
– Pierwsza decyzja ZUS w istocie stwierdziła nabycie prawa w rozumieniu art. 155 k.p.a. – podkreślił sędzia Jerzy Kuźniar.
Zgodnie zaś z tym przepisem decyzja ostateczna, na mocy której strona nabyła prawo, może być w każdym czasie za zgodą strony uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, jeżeli przepisy szczególne nie sprzeciwiają się jej uchyleniu lub zmianie i przemawia za tym interes społeczny lub strony. Te okoliczności z art. 155 k.p.a. zostały pominięte także przez ZUS.
– Wprawdzie ZUS powołuje się na interes społeczny, ale pomija zgodę strony, której nie było. Tym samym naruszono procedurę już na samym początku. Samo uchylenie wyroku apelacyjnego nie wystarcza. Trzeba sprawę ostatecznie rozpoznać od samego początku – stwierdził sędzia Kuźniar.
orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z 3 lipca 2019 r. sygn. II UK 35/18.
