Pomoc finansową za zajmowanie się niepełnosprawnym dzieckiem otrzymają tylko renciści. Osobom z emeryturą nie będzie przysługiwać.
Najpóźniej 8 lipca w Dzienniku Ustaw ma zostać opublikowany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 26 czerwca 2019 r. (sygn. akt SK 2/17) w sprawie świadczenia pielęgnacyjnego. Ta data jest o tyle istotna, że od tego dnia zacznie biegnąć termin sześciu miesięcy, po których upłynięciu zacznie on obowiązywać. O ile więc orzeczenie nie ukaże się wcześniej, to najpóźniej od 9 stycznia 2020 r. osoby pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy będą mogły wnioskować o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego (na razie nie wiadomo, jaki będzie to koszt dla budżetu państwa). Jednak zdaniem ekspertów ten wyrok powinien być przyczynkiem do przeprowadzenia nowelizacji przepisów, która w szerszym zakresie zniesie ograniczenia w dostępie do wsparcia.
Potrzebna nowelizacja
Co do zasady świadczenie pielęgnacyjne jest przeznaczone dla osób, które rezygnują z pracy z uwagi na konieczność sprawowania całodobowej opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. Jednocześnie przepisy ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2220 ze zm.) wymieniają wiele przesłanek, które uniemożliwiają uzyskanie pomocy finansowej. Jedna z nich jest określona w art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy – to ten zapis zakwestionował trybunał. Zgodnie z nim świadczenie pielęgnacyjne nie może być przyznane, jeśli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo m.in. do emerytury, renty – w tym socjalnej i rodzinnej, zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego (Mama+).
TK stwierdził, że przepis ten jest sprzeczny z prawem w zakresie, w jakim stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje osobom z rentą z tytułu częściowej niezdolności do pracy. W ocenie sędziów takie osoby mogą znaleźć pracę, ale nie robią tego z uwagi na konieczność opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem. Są zaś wykluczone z prawa do ubiegania się o świadczenie, choć znajdują się w podobnej sytuacji jak rodzice, którzy z tego samego powodu nie pracują.
W związku z tym, że trybunał rozpatrywał skargę konstytucyjną, w orzeczeniu był związany jej zakresem. W efekcie otwiera ono drogę do otrzymywania świadczenia wyłącznie osobom otrzymującym rentę z powodu częściowej niezdolności do pracy. Wsparcia cały czas nie będą mogli pobierać pozostali renciści czy emeryci. Powstaje więc wątpliwość, czy taka regulacja również nie będzie naruszać konstytucji.
– Trybunał uznał, że z punktu widzenia uprawnienia do pomocy finansowej, nie jest bez znaczenia to, czy osoba pobierająca świadczenia z systemu zabezpieczenia społecznego może podjąć pracę zarobkową. Dlatego na konsekwencje wyroku należy patrzeć w kontekście tej zdolności – mówi dr Jacek Zaleśny, konstytucjonalista z Uniwersytetu Warszawskiego.
Dodaje, że wzgląd na obowiązek równego traktowania osób znajdujących się w sytuacji podobnej nakazywałby ograniczyć katalog wyłączeń od świadczenia pielęgnacyjnego o opiekunów, którzy tak jak osoby z rentą z tytułu częściowej niezdolności do pracy, mogą podjąć pracę. Rezygnując z niej, są w takiej samej sytuacji i powinni być podobnie traktowani.
Stracona okazja
Również prof. Antoni Rost, konstytucjonalista z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, podkreśla, że chociaż wyrok nie odnosi się do sytuacji innych osób pozbawionych świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie analizowanego przepisu, to jest oczywiste, że podniesione w skardze argumenty, będące podstawą wydania wyroku, odnoszą się także do nich. – Wnioski powinni wyciągnąć posłowie. W ostatnim czasie jest bardzo dużo inicjatyw ustawodawczych, często pochopnych i nieprzemyślanych, a akurat w tej sprawie byłaby to inicjatywa bardzo potrzebna i słuszna – dodaje.
Na konieczność nowelizacji przepisów wskazuje też Jarosław Jagura, prawnik z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. – Orzeczenie trybunału budzi wątpliwości formalne (z powodu składu sędziowskiego orzekającego w sprawie), niemniej jednak jego treść jest dla opiekunów korzystna i powinna skutkować zmianą ustawy, która pozwoli otrzymywać wsparcie nie tylko osobom z rentą z tytułu częściowej niezdolności do pracy – stwierdza.
Przypomina, że niedawno senatorowie podjęli inicjatywę ustawodawczą, która kompleksowo uregulowałaby prawo do świadczenia pielęgnacyjnego dla osób objętych art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy (opiekun uzyskiwałby pomoc w wysokości różnicy między kwotą świadczenia a jego emeryturą i rentą). Problem w tym, że projekt został odrzucony i nie trafił do dalszych prac legislacyjnych.
Jego zdaniem można się spodziewać, że opiekunowie z innymi formami wsparcia wymienionymi w tym przepisie będą odwoływać się od decyzji gmin odmawiających im świadczenia pielęgnacyjnego, powołując się na wyrok TK. – Nie jest wykluczone, że wojewódzkie sądy administracyjne przy rozpatrywaniu ich skarg będą się kierować prokonstytucyjną wykładnią przepisów, która wynika z tego orzeczenia – dodaje.
