Aby pracodawca mógł zaliczyć do stażu pracy okres pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, pracownik musi przedłożyć mu stosowne zaświadczenie, które na jego wniosek wyda właściwy urząd gminy. W razie braku możliwości wydania takiego zaświadczenia okresy pracy w gospodarstwie mogą zostać udowodnione również na podstawie zeznań co najmniej 2 świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne.

"W latach 1983-1987 uczyłam się w szkole średniej, potem do końca grudnia 1988 r. pomagałam rodzicom w gospodarstwie rolnym. Składek do KRUS nie opłacano za mnie. Czy w takiej sytuacji można wliczyć ww. pracę do stażu pracy?" - pyta nasza czytelniczka.

Kwestię tę reguluje ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. 1990 nr 54 poz. 310).

Jej przepisy mają zastosowanie w sytuacji, gdy przepisy prawa lub postanowienia układu zbiorowego albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania pozwalają wliczać do stażu pracy okresy zatrudnienia u innego pracodawcy. Przy czym nie chodzi o każdy staż pracy, lecz tylko taki, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy.

Ponadto okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym nie wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależy nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego lub innego świadczenia przysługującego z upływem roku pracy lub okresu krótszego niż jeden rok.

Przyjmuje się natomiast, że skoro przepis mówi o niewliczaniu "pracy na roli" do okresu zatrudnienia, od którego zależy nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego - nie ma przeszkód, by zaliczać ten staż do okresu, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego.

Jakie warunki muszą być jeszcze spełnione, aby zaliczyć pracę w gospodarstwie rolnym do staży pracy?

Otóż zgodnie z ustawą zaliczeniu podlegają:

  • Okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka,
  • Przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem,
  • Przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

W opisywanym przez czytelniczkę przypadku będziemy mieli do czynienia z trzecią z ww. opcji. Podjęła ona bowiem pracę w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu szkoły średniej w 1987 r., a więc z pewnością miała już skończone 16 lat. Do rozważenia pozostaje kolejna kwestia - czy posiadała ona status domownika?
Do 31 grudnia 1990 r. za domownika uznawany był zarówno członek rodziny rolnika, jak i inna osoba pracująca i pozostająca we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem po ukończeniu 16. roku życia. Wówczas osoby te nie podlegały obowiązkowi ubezpieczenia, praca ta zaś stanowiła dla nich główne źródło utrzymania.

Po zmianie przepisów, tj. od 1 stycznia 1991 r., za domownika uważa się osobę bliską rolnikowi, która:

  • ukończyła 16 lat,
  • pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,
  • stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Z wiadomości czytelniczki wynika, iż również ta przesłanka została spełniona. Co jednak z brakiem opłacania składek do KRUS?

Zasadniczo można się spotkać w orzecznictwie z dwoma przeciwstawnymi poglądami. Według pierwszego, które możemy znaleźć w wyroku Sądu Najwyższego, o możliwości uwzględnienia okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 1 stycznia 1983 r. (w tej sprawie chodziło co prawda o ubieganie się o rentę pracowniczą, jednak wnioski mogą mieć zastosowanie również do naszej sprawy) – jeśli dana osoba podlegała jako domownik obowiązkowi ubezpieczenia i zostały za nią opłacone składki na ubezpieczenie społeczne rolników indywidualnych (do dnia 31 grudnia 1990 r.) lub na ubezpieczenie społeczne rolników (po dniu 31 grudnia 1990 r.).

Naczelny Sąd Administracyjny wypowiedział jednak pogląd przeciwny, podnosząc, że zaświadczenie o pracy w charakterze domownika powinno być wydane w oparciu o definicję domownika zawartą w ustawie, z której nie wynika powiązanie tego pojęcia z ubezpieczeniem społecznym płaconym przez rolnika.

Jak udowodnić okresy pracy w gospodarstwie rolnym?

Aby pracodawca mógł zaliczyć do stażu pracy okres pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, pracownik musi przedłożyć mu stosowne zaświadczenie, które na jego wniosek wyda właściwy urząd gminy. W razie braku możliwości wydania takiego zaświadczenia okresy pracy w gospodarstwie mogą zostać udowodnione również na podstawie zeznań co najmniej 2 świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne.

Odpowiadając na pytanie czytelniczki: Co do zasady możliwe jest wliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy, jeżeli przepisy prawa lub obowiązujące regulacje u danego pracodawcy przewidują taką możliwość. Na podstawie przedstawionego stanu faktycznego, w oparciu o przepisy ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, można uznać, iż spełnione zostały przesłanki uzasadniające wliczenie okresu pomocy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy. Wykonywana była ona bowiem już po ukończeniu 16. roku życia, jak również była Pani domownikiem w świetle ww. ustaw o ubezpieczeniu społecznym rolników. Kłopotliwa może być natomiast kwestia braku uiszczenia za Panią składek do KRUS. Jak to zostało wskazane powyżej - orzecznictwo w tej materii nie jest jednolite, co nie pozwala jednoznacznie stwierdzić czy okoliczność ta stoi na przeszkodzie do zaliczenia pomocy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. 1990 nr 54 poz. 310).
Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. 1991 nr 7 poz. 24).
Ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. 1982 nr 40 poz. 268).

Orzecznictwo:
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II UKN 230/98
wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 października 2001 r., II SA 1858/2001.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 31 stycznia 2007 r., III SA/Łd 425/06.