Najpierw przepisy głoszą, że obowiązek taki istnieje w czasie prowadzenia działalności, a później, że pojawia się w chwili osiągania przychodu. Zastosowanie się do tych ostatnich oznaczałoby jednak obejście prawa.
Jednym z tytułów do objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym jest prowadzenie działalności gospodarczej, co wprost wynika z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: ustawa zdrowotna). Przepis ten mówi wyraźnie o prowadzeniu działalności gospodarczej, co oznacza, że obowiązek opłacania składek jest niezależny od wyniku finansowego, tj. od tego, czy przedsiębiorca uzyskał dochód z tej działalności. Sam status przedsiębiorcy powoduje konieczność opłacania składek zdrowotnych.
Problematyczne okazują się jednak dalsze przepisy ustawy. Zgodnie bowiem z art. 82 ust. 3‒5 ustawy zdrowotnej, jeżeli ubezpieczony prowadzący działalność pozarolniczą uzyskuje przychody z więcej niż jednego z rodzajów działalności gospodarczej (patrz niżej), to składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana odrębnie od każdego rodzaju. Dodatkowo, jeżeli ubezpieczony prowadzący działalność pozarolniczą uzyskuje przychody z więcej niż jednej spółki w ramach tego samego rodzaju działalności gospodarczej, to składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest odrębnie od każdej prowadzonej spółki. Trzeba jednak uważać ‒ tak naprawdę literalne brzmienie tych ostatnich przepisów wprowadza w błąd, a zastosowanie się do nich grozi konsekwencjami.
Wielokrotne zobowiązanie
Do rodzajów działalności, które będą rodziły obowiązek odprowadzania składki zdrowotnej, należą:
- działalność gospodarcza prowadzona w formie spółki cywilnej,
- działalność gospodarcza prowadzona w formie jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
- działalność gospodarcza prowadzona w formie spółki jawnej,
- działalność gospodarcza prowadzona w formie spółki komandytowej,
- działalność gospodarcza prowadzona w formie spółki partnerskiej,
- wykonywanie działalności twórczej lub artystycznej jako twórca lub artysta,
- wykonywanie wolnego zawodu w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
- wykonywanie wolnego zawodu, z którego przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,
- inna niż określona w pkt 1‒8 pozarolnicza działalność gospodarcza prowadzona na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych.
W przypadku prowadzenia kilku przedsiębiorstw składka zdrowotna ulega zwielokrotnieniu. [przykład 1]
W odróżnieniu od art. 66 ustawy zdrowotnej w art. 82 tej ustawy mowa jest o uzyskiwaniu przychodów. W efekcie – na podstawie literalnego brzmienia tego przepisu – można wysnuć wniosek, że składkę opłaca się tylko wtedy, gdy są uzyskiwane przychody. A przecież dochód nie musi wystąpić. [przykład 2]
Dlaczego więc należy opłacać składki mimo braku przychodu z danej formy działalności, skoro teoretycznie ustawa zdrowotna tego nie wymaga? W myśl art. 69 ust. 1 w związku z art. 66 ust. pkt 1 lit. c ustawy zdrowotnej u przedsiębiorców (w tym wspólników spółek osobowych) obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego powstaje i wygasa w terminach określonych w przepisach o ubezpieczeniach społecznych. Na mocy zaś art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) przedsiębiorcy podlegają składkom od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone.
Oznacza to, że dla powstania lub wygaśnięcia obowiązku ubezpieczeniowego nie ma znaczenia uzyskiwanie przychodów, tylko wykonywanie działalności gospodarczej. W przypadku spółki osobowej (np. cywilnej) obowiązek opłacania składek powstaje z chwilą jej założenia do momentu jej rozwiązania. To, że w tym okresie nie były wykonywane żadne czynności, w szczególności nie były uzyskiwane przychody, jest tak naprawdę bez znaczenia. W okresie istnienia spółki wspólnik ma status wspólnika, a tym samym ciąży na nim obowiązek odprowadzania składek. Wynika to zresztą wprost z art. 8 ust. 6 ustawy systemowej, zgodnie z którym za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą uważa się m.in. wspólnika spółki cywilnej. W związku z tym wspólnik takiej spółki jest osobą wykonującą pozarolniczą działalność, nawet jeśli spółka faktycznie nie działa (analogicznie jest w przypadku innych rodzajów działalności gospodarczej).
Aby nie płacić składek z pozostających w uśpieniu działalności, należy wykorzystać instytucję zawieszenia działalności gospodarczej. [przykład 3]
przykład 1
Kilka spółek
Osoba fizyczna prowadzi indywidualną działalność gospodarczą. Jednocześnie jest wspólnikiem spółki cywilnej, dwuosobowej spółki z o.o. oraz komandytariuszem w ośmiu spółkach komandytowych. Oznacza to, że ma obowiązek opłacać 10 składek zdrowotnych (składkę zdrowotną w wysokości 10-krotności składki należnej od przedsiębiorców). Składki nie będzie płacić jedynie z tytułu posiadania udziałów w spółce z o.o., bo nie jest to spółka osobowa.
przykład 2
Ważna rejestracja
Przedsiębiorca indywidualny założył równolegle spółkę cywilną. Spółka nie podjęła działalności, w szczególności nie został uzyskany żaden przychód z tego tytułu. Mimo to jednak powstał obowiązek odprowadzania dodatkowej składki zdrowotnej. Oczywiście, jeżeli spółka nie została nigdzie zgłoszona, nieopłacenie składek niczym nie grozi, bo ZUS i NFZ po prostu nie będą o spółce wiedzieć. Jeżeli jednak formalności zostały dopełnione, to ZUS może dochodzić zapłaty składek i zastosować odpowiednie sankcje.
przykład 3
Trzeba zawiesić
Wspólnicy sp. z o.o. założyli 36 spółek komandytowych w celu zdobycia odpowiednich praw przez każdą ze spółek i przeniesienia ich z zyskiem. Spółki takie powstają z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, o czym wspólnicy dowiedzieli się z opóźnieniem. Po uzyskaniu informacji o wpisie spółek do KRS wspólnicy powinni niezwłocznie postarać się o uzyskanie potrzebnych praw i zawiesić działalność każdej ze spółek. Za każdy miesiąc, w którym spółki nie byłyby zawieszone, konieczna byłaby zapłata 36-krotnej składki zdrowotnej. ©℗
Zapobieganie kumulacji
Należy więc uznać, że wbrew literalnemu brzmieniu art. 82 ustawy zdrowotnej składkę zdrowotną należy płacić od każdego rodzaju działalności gospodarczej w rozumieniu art. 82 ust. 5 tej ustawy, a w przypadku spółek – od każdej spółki, nawet jeśli w ramach danej działalności nie były uzyskiwane przychody. Przyjęcie innej zasady prowadziłoby do obejścia prawa. Uwzględniając, że składki opłaca się miesięcznie, przedsiębiorcy kumulowaliby przychody tylko w niektórych miesiącach, dzięki czemu opłacaliby składki np. raz na pół roku. Jedyną zatem szansą na uniknięcie dodatkowego obciążenia składkami zdrowotnymi w przypadku nieaktywnych podmiotów jest zawieszenie ich działalności.
Podstawa prawna
Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1510 ze zm.).
Art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.).
