W takim przypadku na prawo do świadczeń chorobowych nie trzeba czekać pełnych 30 lub 90 dni od zgłoszenia się do ZUS. Nie dotyczy to jednak zatrudnienia we wszystkich krajach.
Osoba zgłaszająca się do ubezpieczenia chorobowego nie uzyskuje prawa do świadczeń od razu, ale dopiero po upływie 30 (w przypadku ubezpieczonych obowiązkowo np. pracowników) lub 90 dni (w przypadku ubezpieczonych dobrowolnie, np. zleceniobiorców). Do tego okresu może sobie doliczyć okresy poprzedniego ubezpieczenia (np. u poprzedniego pracodawcy), jeśli przerwa nie była dłuższa niż 30 dni. Okresem poprzedniego ubezpieczenia może być także podleganie ubezpieczeniu za granicą, ale tylko w krajach Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii, oraz tych, z którymi Polska zawarła umowę o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (np. Ukrainy lub USA).
Zasiłek nie od razu
Jak wspomniano wyżej, do okresów ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie okresy tego ubezpieczenia ‒ obowiązkowego lub dobrowolnego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana: urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym, odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego. Do okresu wyczekiwania zalicza się także okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Ponadto pobieranie zasiłku macierzyńskiego w czasie trwania tytułu ubezpieczenia chorobowego też jest traktowane jako okres ubezpieczenia chorobowego. Do okresu wyczekiwania nie zalicza się natomiast:
- pozostawania zarejestrowanym jako bezrobotny (zarówno z prawem do zasiłku dla bezrobotnych, jak i bez tego prawa) po 31 grudnia 1998 r., bo bezrobotni nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu,
- pobierania zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego lub świadczenia rehabilitacyjnego, przysługujących za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia.
Co mówi prawo wspólnotowe
Przepisy Unii Europejskiej regulują kwestie korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych przez osoby przemieszczające się po krajach członkowskich (dodatkowo obejmują Szwajcarię i kraje EOG). W wielu z nich prawo do świadczeń pieniężnych związanych z chorobą lub macierzyństwem uzależnione jest od posiadania pewnego okresu ubezpieczenia, zatrudnienia, a czasem związane z miejscem zamieszkania. Aby nie dochodziło do jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na obywatelstwo także w dziedzinie udzielania tego rodzaju świadczeń, rozporządzenie unijne 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. przewiduje zasadę sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania. Oznacza ona, że wymienione okresy przebyte w innym państwie umożliwiają przyznanie świadczeń osobom, które nie osiągnęły w danym państwie okresu ubezpieczenia wymaganego do przyznania prawa do świadczeń. W praktyce więc osobie, która podejmie pracę lub rozpocznie własną działalność w Polsce, a wcześniej wykonywała działalność zarobkową w innym państwie członkowskim, okresy przebyte w tym państwie zostaną zaliczone do okresu ubezpieczenia wymaganego do przyznania świadczeń w Polsce. Dotyczy to zarówno polskich obywateli, którzy po powrocie do kraju z pracy za granicą podejmują tu działalność, jak i cudzoziemców, którzy przybyli do Polski do pracy i mają za sobą zagraniczny okres ubezpieczeniowy. Obywatele państwa UE, którzy przebywają w innym państwie członkowskim, mają takie same obowiązki i korzystają z takich samych praw jak obywatele tego państwa.
Formularz E 104
Jeśli przyznanie świadczenia, np. zasiłku chorobowego, w jednym państwie członkowskim zależy od potwierdzenia okresów ubezpieczenia w innym państwie, to instytucja ubezpieczeniowa tego pierwszego państwa zwraca się do instytucji drugiego państwa z wnioskiem o ich potwierdzenie. Najczęściej służy do tego formularz E 104.
Ubezpieczony powinien więc przedstawić formularz unijny E 104, który potwierdzi przebyte okresy ubezpieczenia chorobowego. Formularz ten wydaje instytucja właściwa państwa, w którym dana osoba pracowała, na wniosek zainteresowanego lub na wniosek polskiego ZUS, o ile osoba takiego formularza nie posiada. Jeżeli pomiędzy zakończeniem zatrudnienia np. w Irlandii a podjęciem pracy w Polsce na zlecenie nie było przerwy przekraczającej 30 dni, to w razie choroby zleceniobiorca, który przystąpił do ubezpieczenia chorobowego, powinien otrzymać zasiłek od pierwszego dnia niezdolności do pracy. Ma już bowiem zaliczony wymagany staż ubezpieczeniowy. [przykład 1]
Jeśli praca najemna lub na własny rachunek była wykonywana w krajach spoza UE, gdzie przepisy wspólnotowe nie sięgają, to okresy zagranicznego ubezpieczenia mogą być u nas uwzględnione, jeśli tak stanowią umowy międzynarodowe, jakie Polska zawarła w zakresie zabezpieczenia społecznego. Polska ma takie umowy m.in z Ukrainą, Australią i USA.
WAŻNE Jeśli praca była wykonywana w krajach spoza UE, to okresy zagranicznego ubezpieczenia mogą być u nas uwzględnione, jeśli tak stanowią umowy międzynarodowe, jakie zawarła Polska.
Podobnie pracownicy
Na takich samych zasadach doliczane będą okresy ubezpieczenia w przypadku pracowników i zleceniobiorców. Warto jednak wspomnieć o kilku aspektach zatrudnienia etatowego. Jeżeli obywatel innego państwa UE/EOG lub Szwajcarii, podejmie pracę w Polsce, to będzie podlegał ubezpieczeniu w Polsce na takich zasadach jak obywatel polski oraz w zakresie prawa do świadczeń chorobowych będzie traktowany tak jak pracownicy, którzy są obywatelami polskimi. Świadczenia też będą mu przysługiwały na zasadach określonych w polskim ustawodawstwie. Tak wynika z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którą wszystkie osoby, które na obszarze Polski są m.in.: pracownikami, zleceniobiorcami, prowadzącymi pozarolniczą działalność, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Dla objęcia polskimi ubezpieczeniami nie ma znaczenia ani posiadane obywatelstwo, ani miejsce zamieszkania lub pobytu itp. Czynnikiem decydującym jest tu:
- zawarcie z polskim podmiotem stosunku prawnego, wywołującego ‒ zgodnie z przepisami ‒ obowiązek ubezpieczeń społecznych (stosunek pracy, cywilnoprawny) oraz
- wykonywanie pracy w ramach tych umów na obszarze Polski.
Przepisy unijne w tej kwestii są zbieżne, bo o kraju ubezpieczenia przesądza miejsce wykonywania pracy (wyjątek dotyczy pracowników delegowanych). Zatem można być wyłączonym spod ustawodawstwa państwa wykonywania pracy tylko jeśli obowiązek taki wyklucza umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną, lub prawo wspólnotowe.
Tak też będzie np. w przypadku Ukraińca, który został zatrudniony w polskiej firmie na umowę o pracę. Podlega on ubezpieczeniom w Polsce, bo tak wynika z postanowień polsko-ukraińskiej umowy o zabezpieczeniu społecznym. Zgodnie z nią osoba podlega ustawodawstwu tego państwa, na którego terytorium pracę wykonuje (z wyjątkiem osób oddelegowanych). Postanowienia umowy oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych się pokrywają. Umowa reguluje sprawy związane z sumowaniem okresów ubezpieczenia wymaganych do nabycia prawa do świadczeń chorobowych i macierzyńskich. Wynika z niej, że przez okres ubezpieczenia rozumie się okresy składkowe, okresy zatrudnienia lub pracy na własny rachunek określone lub uznane za takie przez ustawodawstwo, zgodnie z którym zostały one przebyte, oraz okresy z nimi zrównane zgodnie z ustawodawstwem danego państwa. Okresy ubezpieczenia przebyte zgodnie z ustawodawstwem każdego z państw są uwzględniane, jeśli jest to niezbędne przy ustalaniu prawa do świadczeń i okresu ich przysługiwania, o ile się nie pokrywają. Świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa są przyznawane i wypłacane zgodnie z ustawodawstwem i na koszt tego państwa, na której terytorium osoba jest ubezpieczona. [przykład 2]
przykład 1
Własna firma po powrocie z Irlandii
Pan Mateusz był przez pół roku zatrudniony i ubezpieczony z tego tytułu w Irlandii. Po trzytygodniowej przerwie rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce. Przed upływem 90 dni okresu ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej zachorował. ZUS przyznał panu Mateuszowi prawo do zasiłku chorobowego, gdyż do wymaganego przepisami okresu ubezpieczenia doliczył okres ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia w Irlandii. Pan Mateusz potwierdził ten okres, składając w oddziale ZUS zaświadczenie na formularzu E 104 wystawione przez irlandzką instytucję, w której podlegał ubezpieczeniu.
przykład 2
Czasami bez karencji
W grudniu firma zatrudniła na umowę o pracę obywatela Ukrainy, który legitymuje się długoletnim stażem pracy w swoim kraju (ostatnie jego ukraińskie ubezpieczenie wygasło w sierpniu 2018 r.). Czy gdyby zachorował, np. w grudniu, nabędzie prawo do wynagrodzenia/zasiłku chorobowego? Czy okresy pracy za granicą liczą się tu w Polsce przy ustalaniu okresu wyczekiwania?
Z opisu stanu faktycznego wynika, że od ostatniego ubezpieczenia (na Ukrainie) poprzedzającego rozpoczęcie pracy w Polsce obcokrajowcowi minęło 30 dni. Nie można więc wliczyć tamtego ubezpieczenia do okresu wyczekiwania. Jednak osoba ta udowodniła swój ogólny staż ubezpieczeniowy na Ukrainie. Należy więc sprawdzić, ile on wynosi. Wyjątkowo bowiem od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego (bez okresu wyczekiwania) prawo do zasiłku chorobowego (i wynagrodzenia chorobowego) przysługuje m.in. ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego. Jako pracownik jest on ubezpieczony przymusowo, więc ten warunek jest spełniony. Jeśli ponadto okres jego ogólnego ubezpieczenia ‒ też obowiązkowego ‒ na Ukrainie wynosi co najmniej 10 lat, nabędzie od razu prawo do świadczeń w razie choroby.
Podstawa prawna
Art. 92 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.).
Art. 4 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1368 ze zm.).
Art. 6 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2004 r. L 166 s. 1).
Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 11 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm.).
Art. 6, 10 oraz 11 umowy między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym, sporządzonej w Kijowie 18 maja 2012 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 1373).
