Państwowa Inspekcja Pracy działająca poprzez swoich inspektorów ma między innymi prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej uczestnictwa w postępowaniu przed sądem pracy w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy.

Potwierdzenie powyższego uprawnienia wymienionego w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy znajdujemy w art. 631 kodeksu postępowania cywilnego. Celem tych regulacji jest zapewnienie ochrony osobom, które w rzeczywistości, wbrew nazwie zawartej umowy, zatrudnione zostały na podstawie umowy o pracę. Osoby te często, przede wszystkim z obawy o swoje dalsze zatrudnienie, nie chcą same wytaczać powództw o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Trzeba podkreślić, że inspektor pracy może wytoczyć powództwo wyłącznie na rzecz pracownika. Żądanie zawarte w takim pozwie najczęściej sprowadza się do domagania się przez inspektora pracy ustalenia, iż dana osoba pozostaje w stosunku pracy, mimo że formalnie nazwa łączącej strony umowy jest inna (w praktyce najczęściej jest to umowa zlecenia).
Wyjaśnić trzeba, że ani z treści przywołanego wyżej art. 10 ust. 1 pkt. 11 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, ani art. 631 k.p.c. nie wynika ograniczenie co do zakresu spraw. Nie sposób zatem twierdzić, że możliwość wytaczania takich powództw przez inspektora pracy na rzecz konkretnej osoby dotyczy jedynie spraw o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy.
Formalnie rzecz biorąc inspektor pracy może wytoczyć powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz określonej osoby także wbrew jej woli. Zgoda osoby zainteresowanej nie jest bowiem konieczna do prowadzenie zainicjowanego przez inspektora pracy postępowania sądowego, choć może mieć znaczenie dla merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd, w szczególności co do oceny, na podstawie jakiego stosunku prawnego zatrudnienie było wykonywane.
Osobę, na rzecz której prokurator wytoczył powództwo, sąd zawiadamia o tym, doręczając jej odpis pozwu. Osoba ta może wstąpić do sprawy w każdym jej stadium w charakterze powoda. Jeśli się na to zdecyduje, będą jej wówczas przysługiwać wszelkie uprawnienia strony.
Inspektor, który wytacza powództwo na rzecz określonej osoby, jest stroną w znaczeniu procesowym (formalnym), nie łączy go natomiast ze stroną pozwaną żaden stosunek prawny (materialny).
Zgoda pracownika jest wymagana natomiast na wstąpienie inspektora pracy do postępowania w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy (zob. postanowienie SN z 29 grudnia 1998 r., I PKN 494/98, OSNP 2000/4/149). Może być ona wyrażona w każdej formie (w piśmie procesowym lub poprzez ustne oświadczenie złożone przez stronę na rozprawie), ale powinna być jednoznaczna (strona powinna złożyć stosowne oświadczenie w tym zakresie). Raz wyrażona zgoda strony nie może być już skutecznie cofnięta.
Państwowy inspektor pracy w sprawie o ustalenie stosunku pracy może także wstąpić do toczącego się już postępowania sądowego. Taka możliwość istnieje w każdym stadium tego postępowania (także w postępowaniu apelacyjnym). Niezawiadomienie inspektora pracy (który wstąpił do postępowania o ustalenie istnienia stosunku pracy) o terminie rozprawy, na której zapadł wyrok, powoduje nieważność postępowania ze względu na pozbawienie inspektora pracy możliwości obrony jego praw (wyrok SN z 2 kwietnia 1998 r., I PKN 521/97, OSNP 1999/6/203).
W postępowaniu przed sądem pracy inspektor pracy może być także pełnomocnikiem pracownika.
Andrzej Marek
Sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy
Andrzej Marek, sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy / DGP