Schemat ustalania podstawy wymiaru wynagrodzenia za urlop oraz ekwiwalentu ma też zastosowanie w przypadku innych należności. Dotyczy to m.in. odpraw czy wynagrodzeń za czas zwolnień od pracy
Zasad ustalania podstawy wymiaru wynagrodzenia za urlop oraz ekwiwalentu nie stosuje się jednak w każdym przypadku „jeden do jednego”. Przepisy wykonawcze do kodeksu pracy wskazują pewne modyfikacje w zależności od rodzaju wypłaty.
Jak ekwiwalent
Do obliczania należności za urlop wypoczynkowy stosuje się rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. z 1997 r. nr 2, poz. 14 ze zm.). Jego regulacje nawiązują do ogólnej zasady z k.p., że za czas urlopu wypoczynkowego pracownikowi przysługuje wynagrodzenie takie, jakie by uzyskał, gdyby w tym czasie pracował. Ze względu na to, że urlopu udziela się w wymiarze godzinowym, zarówno wynagrodzenie urlopowe, jak i ekwiwalent pieniężny są obliczane etapowo – od ustalenia podstawy z odpowiednich składników, przez przeliczenie jej na godziny (jak w przypadku pensji urlopowej) lub najpierw na dni, a potem na godziny (dla potrzeb ekwiwalentu) - aż po wyliczenie kwoty należności.
Ekwiwalent za niewykorzystany przez pracownika urlop wypoczynkowy oblicza się:
1) dzieląc sumę miesięcznych wynagrodzeń ustalonych ze składników stałych i zmiennych przez współczynnik urlopowy, odpowiedni do wymiaru czasu pracy, a następnie
2) dzieląc tak otrzymany ekwiwalent za jeden dzień urlopu przez liczbę odpowiadającą dobowej normie czasu pracy obowiązującej pracownika (8 lub ewentualnie 7 godzin przy normie obniżonej dla niektórych pracowników), a następnie
3) mnożąc tak otrzymany ekwiwalent za jedną godzinę urlopu przez liczbę godzin niewykorzystanego przez pracownika urlopu wypoczynkowego.
Powyższy wzór sformułowany na potrzeby obliczenia równoważnika pieniężnego przewiduje wykonanie trzech kroków – od obliczenia wynagrodzenia za jeden dzień urlopu, przez wyznaczenie stawki tego wynagrodzenia za jedną godzinę, po wyliczenie wartości ekwiwalentu za ustaloną liczbę godzin pozostałego urlopu, do którego pracownik nabył prawo, ale ze względu na ustanie zatrudnienia niemożliwego do skonsumowania w formie czasu wolnego.
Zasady obowiązujące przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop stosuje się w celu obliczenia m.in.:
1) wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, przysługującego pracownikowi przywróconemu do pracy,
2) wynagrodzenia za czas do rozwiązania umowy o pracę, jeżeli został zastosowany okres wypowiedzenia krótszy od wymaganego;
3) odszkodowania przysługującego pracownikowi z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony;
4) odszkodowania przysługującego pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z naruszeniem przepisów prawa pracy;
5) odprawy przysługującej pracownikowi, którego stosunek pracy rozwiązał się wskutek wygaśnięcia mandatu;
6) odprawy pieniężnej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę;
7) odprawy pośmiertnej przysługującej rodzinie zmarłego pracownika;
8) odszkodowania przysługującego pracownikowi w związku z niewydaniem w terminie lub wydaniem niewłaściwego świadectwa pracy;
9) kwoty jednodniowego wynagrodzenia do celów obliczenia kary porządkowej na podstawie art. 108 par. 3 kodeksu pracy;
10) odszkodowania przysługującego pracownikowi młodocianemu w przypadku rozwiązania z nim umowy o pracę z powodu braku możliwości zapewnienia innej pracy niezagrażającej zdrowiu.
Kiedy użyć współczynnika
Jeżeli dany rodzaj świadczenia przysługuje w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu za jeden miesiąc lub jego wielokrotności, to nie używa się współczynnika urlopowego. Oznacza to, że w zasadzie należy zakończyć procedurę na ustaleniu podstawy ekwiwalentu (ze składników w stałych miesięcznych stawkach oraz zmiennych za okresy nie dłuższe i dłuższe niż jeden miesiąc). Tak oblicza się np. odprawy emerytalne, rentowe, pośmiertne, odszkodowanie z tytułu zastosowania skróconego okresu wypowiedzenia, czy odprawy z tytułu zwolnień grupowych.
Natomiast współczynnik ma zastosowanie przy obliczaniu wynagrodzeń, odszkodowań i innych należności ustalanych w wysokości wynagrodzenia za jeden dzień lub wielokrotności za jeden dzień (np. kara porządkowa za naruszenie przepisów bhp czy wynagrodzenie dla pracownika przywróconego do pracy). Taką należność oblicza się, dzieląc miesięczną kwotę ustaloną według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop przez współczynnik, a następnie mnożąc przez liczbę dni pracy, za które to wynagrodzenie, odszkodowanie lub inna należność są ustalane.
Niektóre wypłaty, jak odprawa wojskowa czy odszkodowania np. z powodu wadliwego rozwiązania umowy o pracę, które przysługują w wysokości wynagrodzenia za okres dwóch tygodni, ustala się z kolei jako połowę miesięcznej kwoty ustalonej według zasad ekwiwalentowych, a konkretnie 1/2 kwoty wyznaczonej jako podstawa ekwiwalentu. Jeśli należność przysługuje np. za 6 tygodni, jej kwotę stanowi półtorakrotność miesięcznego wynagrodzenia.
Pewne modyfikacje w stosunku do reguł ogólnych występują także przy obliczaniu kwoty wynagrodzenia do celów ustalenia wysokości odszkodowania za szkodę wyrządzoną pracodawcy przez pracownika. Tu również obowiązują zasady przewidziane dla ekwiwalentu, ale bez uwzględnienia zmian w warunkach wynagradzania lub wysokości składników wynagrodzenia wprowadzonych po dniu wyrządzenia szkody. Trzeba bowiem przypomnieć, że z reguły w razie takich zmian podstawę ekwiwalentu, a w konsekwencji także innych świadczeń tak obliczanych, przelicza się z uwzględnieniem zmian. W przypadku tego rodzaju odszkodowania ewentualne zmiany nie mają jednak znaczenia.
Niczym urlopowe
Nieco inaczej oblicza się wynagrodzenie urlopowe, czyli:
1) dzieląc podstawę wymiaru przez liczbę godzin, w czasie których pracownik wykonywał pracę w okresie, z którego została ustalona ta podstawa, a następnie
2) mnożąc tak ustalone wynagrodzenie za jedną godzinę pracy przez liczbę godzin, jakie pracownik przepracowałby w czasie urlopu w ramach normalnego czasu pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, gdyby w tym czasie nie korzystał z urlopu.
Zasady ustalania wynagrodzenia urlopowego, w tym dotyczące podstawy wymiaru z miesięcznych składników stałych i zmiennych, odnoszą się również do kalkulacji: wynagrodzeń za czas przestoju i gotowości do pracy, dodatku za godziny nadliczbowe oraz wynagrodzeń za czas dyżuru – które ustala się procentowo w przypadkach, gdy pracownik nie ma wyodrębnionej stawki osobistego zaszeregowania – miesięcznej lub godzinowej (60 proc. wynagrodzenia np. akordowego czy prowizyjnego).
Wymienione wynagrodzenia przysługują za odpowiednią liczbę godzin, co oznacza, że znowu najpierw należy wyznaczyć podstawę wymiaru, biorąc pod uwagę te składniki, które przyjmuje się dla wynagrodzenia urlopowego. Następnie dany rodzaj wynagrodzenia, np. za przestój za jedną godzinę, należy ustalić:
1) ze składników określonych w stawce miesięcznej w stałej wysokości – poprzez podzielenie tej stawki przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu (np. dodatek za staż pracy przez tzw. nominał dla danego miesiąca);
2) ze zmiennych składników (np. premie regulaminowe) – poprzez podzielenie wynagrodzenia wypłaconego w okresie 3 lub maksymalnie 12 miesięcy (w razie znacznych wahań) przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego ustala się to wynagrodzenie.
Zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop stosuje się także przy obliczaniu wynagrodzenia za okres:
1) zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia;
2) zwolnienia pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią z obowiązku świadczenia pracy.
Płatna nieobecność
Kolejna grupa wynagrodzeń ustalanych z wykorzystaniem zasad dotyczących wynagrodzenia urlopowego to wynagrodzenia za czas płatnych zwolnień od pracy – np. udzielonych pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe, skierowanemu na profilaktyczne badania lekarskie, korzystającemu z urlopów okolicznościowych, opiekującemu się dzieckiem w wieku do 14 lat czy oddającemu honorowo krew. Z tym że jest tu pewne odstępstwo od zasad podstawowych, dotyczące składników zmiennych za okresy nie dłuższe niż jeden miesiąc. Polega ono na tym, że składniki te przyjmuje się z miesiąca, w którym dane zwolnienie wystąpiło, a nie z trzech miesięcy poprzedzających. Stawkę godzinową otrzymuje się, dzieląc te bieżące składniki przez liczbę godzin, za które one przysługiwały w tym miesiącu.