Pracodawca zawarł z pracownicą porozumienie, w którym strony umawiają się, że od 1 maja 2018 r. ulegnie zmianie wymiar etatu oraz jego wynagrodzenie. Dotychczasowy pełny etat z wynagrodzeniem 3800 zł brutto zostanie zamieniony na 1/2 etatu z wynagrodzeniem 2000 zł brutto. Porozumienie podpisano na początku kwietnia. 16 kwietnia pracownica poinformowała szefa, że od tego dnia jest na zwolnieniu lekarskim i według zaleceń lekarza niezdolność do pracy potrwa aż do rozwiązania (nieobecność związana z ciążą). Jak pracodawca powinien ustalić wysokość wynagrodzenia i zasiłku chorobowego? Czy zmiana etatu wpłynie na wysokość zasiłku po 1 maja 2018 r.? Jak ustalić wysokość zasiłku macierzyńskiego?



Zmiana wymiaru czasu pracy ma wpływ na wynagrodzenie chorobowe, jeśli nastąpiła przed zachorowaniem lub w miesiącu, w którym choroba się rozpoczęła. Mówi o tym art. 40 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Przepis rozstrzyga, że w razie zmiany umowy o pracę polegającej na zmianie wymiaru czasu pracy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie ustalone dla nowego wymiaru, jeżeli zmiana ta nastąpiła w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy, lub w miesiącach, o których mowa w art. 36 (tj. 12 miesięcy poprzedzających miesiąc zachorowania). Przepis ten odpowiada też na pytanie, co zrobić w przypadku, gdy zmiana wymiaru czasu pracy nastąpiła w miesiącu następnym, jak to ma miejsce w omawianym przykładzie. Jeśli wymiar czasu pracy zmienia się, ale nie w miesiącu wskazanym w art. 40, to nie można tego przepisu zastosować przy obliczaniu podstawy wymiaru wynagrodzenia chorobowego. Zatem w omawianym przypadku należy ustalić podstawę wymiaru jak dla pełnego wymiaru czasu pracy oraz wyższego wynagrodzenia. Wynagrodzenie chorobowe oraz zasiłek chorobowy będzie więc wypłacany od kwoty 3800 zł pomniejszonej o składki na ubezpieczenia społeczne zgodnie z obowiązującymi przepisami. Również po 1 maja 2018 r., mimo zmiany wymiaru czasu pracy, świadczenie z tytułu choroby będzie liczone od niezmienionej podstawy, pod warunkiem braku przerwy w chorobie. Czy zasiłek macierzyński również liczy się z niezmienionej podstawy?
Odmienne interpretacje
W tej części przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych nie pozwalają na jednorodną ich interpretację. Z jednej strony, na podstawie art. 43 ustawy wydaje się, że podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego będzie liczona z pełnego etatu, ponieważ między pobieraniem zasiłku chorobowego a zasiłku macierzyńskiego nie wystąpiła przerwa dłuższa niż trzy miesiące. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2016 r., sygn. akt II UK 206/15. Rozstrzygnięciu w nim poddano ustalenie, czy art. 43 ustawy zasiłkowej mówiący o nieustalaniu na nowo podstawy w przypadku braku przerwy między okresami pobierania zasiłków, ma zastosowanie do zasiłku macierzyńskiego oraz czy zmiana wymiaru czasu pracy, o której mowa w art. 40 ustawy zasiłkowej, uniemożliwia – w kontekście wymienionego art. 43 – ustalenie podstawy wymiaru na nowo. Sąd orzekł, że kolejna zmiana wymiaru zatrudnienia dokonana w trakcie nieprzerwanej niezdolności do pracy nie miała wpływu na wysokość podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego ubezpieczonej, ponieważ nadal obowiązywała podstawa ustalona dla nabytego uprzednio zasiłku. Wobec czego zarówno wynagrodzenie chorobowe, jak i zasiłek chorobowy oraz zasiłek macierzyński powinny być ustalone dla niezmienionego wymiaru czasu pracy.
Odmienne zdanie w tej kwestii prezentuje ZUS. Wyjaśnienia zakładu znajdują się w poradniku dotyczącym ustalania wymiaru świadczeń.
„Porada nr 323. Podstawy wymiaru zasiłku przysługującego u tego samego pracodawcy nie oblicza się na nowo, jeżeli w pobieraniu wynagrodzenia za okres choroby i zasiłków – bez względu na ich rodzaj – nie było przerwy lub przerwa trwała krócej niż trzy miesiące kalendarzowe. Jeżeli podstawa wymiaru poprzednio pobieranego zasiłku podlegała waloryzacji, podstawę wymiaru kolejnego zasiłku stanowi kwota przyjęta jako podstawa wymiaru poprzednio pobieranego zasiłku, po waloryzacji.
Porada nr 324. Zasada, o której mowa w pkt 323, nie ma zastosowania, jeżeli między poszczególnymi okresami pobierania zasiłków miała miejsce zmiana wymiaru czasu pracy”.
Zasadę ustalenia na nowo podstawy wymiaru w omawianym przepadku potwierdzają także konsultanci infolinii ZUS, zatem takie jest stanowisko Zakładu Ubezpieczeń, choć sądy rozstrzygają sprawę inaczej.
Jak powinien postąpić płatnik
Ponieważ pracodawcy wypłacający zasiłki są wyłącznie ich płatnikami (mają obowiązek ich prawidłowego ustalenia oraz terminowego wypłacenia), a zasiłki finansuje się z budżetu państwa, słusznym posunięciem będzie postępowanie zgodnie z wytycznymi ZUS. Oznacza to, że w przypadku gdy zmiana wymiaru czasu pracy miała miejsce w miesiącu następującym po miesiącu zachorowania i trwała nieprzerwanie aż do zmiany rodzaju świadczenia, to dla każdego świadczenia osobno należy ustalić podstawę wymiaru. W omawianym przypadku wynagrodzenie chorobowe i zasiłek będzie więc ustalony od pełnego wymiaru czasu pracy i kwoty 3800 zł brutto, pomniejszonej zgodnie z obowiązującymi przepisami. Natomiast ustalając podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego, należy przyjąć 1/2 wymiaru czasu pracy oraz wynagrodzenie zmniejszone po tej zmianie, czyli 2000 zł brutto. Płatnik składek powinien wypłacać zasiłki zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz biorąc pod uwagę wytyczne ZUS.
Natomiast jeśli ubezpieczony (pracownik) uważa, że zasiłek jest ustalony błędnie, ma prawo do odwołania się. Wówczas sprawę powinno się skierować do ZUS, a jeśli na tym etapie decyzja nie będzie dla ubezpieczonego satysfakcjonująca, to za pośrednictwem zakładu ma on prawo do wniesienia odwołania do sądu rejonowego.
Możliwe nadużycia
Skoro zmiana etatu w trakcie chorobowego ma wpływ na zasiłek macierzyński, bo zdaniem ZUS powinna być ustalona od nowej podstawy, to na tym polu może dochodzić do nadużyć. Jeśli bowiem pracodawca zawrze już w trakcie nieobecności chorobowej porozumienie zmieniające pracownikowi wymiar czasu pracy oraz wynagrodzenie, to zasiłek macierzyński będzie liczony z nowej podstawy, po zmianie. Jeśli będzie to zmiana z części etatu na pełny wymiar czasu pracy i proporcjonalne do niego wynagrodzenie, to niełatwo będzie udowodnić nadużycie, zwłaszcza jeśli strony umowy w dokumencie porozumienia wpiszą datę zawarcia sprzed choroby. Jeśli zmiana będzie dotyczyć przejścia z pełnego etatu na jego część, ale ze zwiększonym wynagrodzeniem – może wzbudzić podejrzenie. W przypadku zasiłków wypłacanych przez zakład pracy taka zmiana nie musi stać się przedmiotem kontroli. Artykuł 40 ustawy zasiłkowej od zawsze nastręczał problemów z interpretacją i często był podstawą do działań wykraczających poza zgodne z prawem działanie. W wielu przypadkach sąd musiał rozstrzygać, czy jego zastosowanie w konkretnej sytuacji jest właściwe. Dlatego pracownicy, którzy mieli wynagrodzenie chorobowe z pełnego etatu oraz zasiłek macierzyński obliczony z jego części, powinni rozważyć, czy sprawy nie skierować na drogę sądową, ponieważ zgodnie z orzecznictwem mają oni duże szanse na wygraną w sądzie oraz wypłatę zasiłku macierzyńskiego w wyższej kwocie.
Ile do wypłaty
Wyliczenie wynagrodzenia chorobowego za maj 2018 r. przy założeniu, że wynagrodzenie pracownika przez 12 miesięcy poprzedzających zachorowanie było niezmienne i wynosiło 3800 zł brutto. Mimo zawarcia porozumienia zmieniającego wymiar czasu pracy od 1 maja 2018 r., z uwagi na zachorowanie przed tym terminem, podstawy zasiłku chorobowego nie przelicza się.
Płaca zasadnicza – 3800 zł.
Składki na ubezpieczenia społeczne, tj. 13,71 proc. (3800 zł x 13,71 proc.) = 520,98 zł.
Podstawa zasiłku chorobowego: 3800 zł – 520,98 zł = 3279,02 zł.
Zasiłek za jeden dzień: 3279,02 zł : 30 = 109,30 zł brutto.
Zasiłek chorobowy za maj 2018 r. = 109,30 zł x 31 dni = 3388,30 zł.
Natomiast zasiłek macierzyński ustala się dla nowego wymiaru czasu pracy i nowego wynagrodzenia, tj. 2000 zł brutto.
Płaca zasadnicza – 2000 zł.
Składki na ubezpieczenia społeczne, tj. 13,71 proc. (2000 zł x 13,71 proc.) = 274,20 zł.
Podstawa zasiłku macierzyńskiego: 2000 zł – 274,20 zł = 1725,80 zł.
Zasiłek za jeden dzień: 1725,80 zł : 30 = 57,53 zł brutto – jeśli zasiłek wynosi 100 proc. podstawy wymiaru.
Zasiłek macierzyński za maj 2019 r. = 57,53 zł x 31 dni = 1783,43 zł brutto.
Podstawa prawna
Art. 40 i art. 43 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1368 ze zm.).