W praktyce często powstają wątpliwości co do charakteru świadczeń przyznawanych przez pracodawcę i nazywanych premiami uznaniowymi. W szczególności powstaje pytanie, czy decyzja pracodawcy o przyznaniu i wysokości takiej premii może być weryfikowana na drodze postępowania sądowego?
Określenie premia uznaniowa zawiera w sobie pewną sprzeczność i w związku z tym jest nieprawidłowe. W zależności od okoliczności świadczenie przyznawane przez pracodawcę może być albo premią albo nagrodą.
Choć przepisy prawa pracy nie definiują pojęcia premia, to w świetle orzecznictwa sądowego premią jest świadczenie, którego wypłata uzależniona jest od spełnienia konkretnego i podlegającego weryfikacji warunku (wyrok SN z 29 czerwca 2005 r., I PK 272/04). Jeśli pracownik spełni ten warunek (lub warunki), nabywa on prawo podmiotowe do premii i może skutecznie domagać się jej wypłaty przez pracodawcę. Premia nie ma zatem charakteru uznaniowego. Pracodawca ustala co prawda, czy przesłanki przyznania premii zostały spełnione, ale jego decyzja w tym zakresie może być weryfikowana. Premia stanowi dodatkowy składnik wynagrodzenia.
Zgodnie z wyrokiem SN z 31 marca 1980 r. dopuszczalność kontroli sądowej decyzji dyrektora w przedmiocie przyznania premii nie stoi na przeszkodzie brak wydania regulaminu premiowania. Spełnienie przez pracownika skonkretyzowanych i zobiektywizowanych przesłanek premiowych uzasadnia powstanie po jego stronie prawa podmiotowego do premii, choćby nawet akt prawny normujący warunki i zasady premiowania przewidywał tylko maksymalną wysokość premii, bez wskazania jej dolnej granicy, jak również wysokości wskaźników za wykonanie poszczególnych zadań premiowych.
W przeciwieństwie do premii nagroda nie jest uzależniona od spełnienia przez pracownika konkretnych warunków, a jej przyznanie zależy wyłącznie od uznania przez zakład pracy. Uznaniu pracodawcy podlega zarówno przyznanie nagrody, jak i określenie jej wysokości. Przed przyznaniem nagrody po stronie pracownika nie powstaje prawo podmiotowe do jej żądania.
W świetle orzecznictwa sądowego świadczenie ma charakter uznaniowy wtedy, gdy regulamin wynagradzania (lub inny akt, regulujący kwestię danego świadczenia) nie określa warunków przyznania świadczenia albo gdy warunki przyznania świadczenia są określone w sposób na tyle ogólny, że nie jest możliwa kontrola ich spełnienia.
Jeśli zatem świadczenie przyznane przez pracodawcę ma charakter premii, decyzja pracodawcy co do jego wysokości może być weryfikowana. Ustalając wysokość premii, należy mieć na uwadze zasadę równego traktowania pracowników.