Pracownik, mając dość pracy na czarno, chce zawiadomić o tym Państwową Inspekcję Pracy. Zastanawia się jednak, czy za ponadroczną pracę na czarno grożą mu jakieś sankcje: karne, ubezpieczeniowe czy też podatkowe.
Zatrudnienie bez zawarcia umowy oraz wypłacanie wynagrodzenia bez potrącania wymaganych prawem składek ubezpieczeniowych i zaliczek na podatek dochodowy czy potocznie mówiąc, praca na czarno wiąże się z daleko większymi konsekwencjami dla pracodawcy niż dla pracownika. Pracownik może obawiać się sankcji, w przypadku gdy podejmuje taką pracę jako osoba posiadająca status bezrobotnego i nie zawiadomi o tym powiatowego urzędu pracy. Zgodnie z ustawą z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy podjęcie takiego zatrudnienia, lub szerzej - pracy zarobkowej - będzie uznane za nielegalne zatrudnienie, a bezrobotny, który podjął zatrudnienie, inną pracę zarobkową lub działalność gospodarczą bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy, podlegać będzie karze grzywny nie niższej niż 500 złotych. Pracodawca zatrudniający na czarno musi liczyć się z innymi jeszcze konsekwencjami.
Należy pamiętać, że umowa o pracę dla swojej ważności nie wymaga formy pisemnej, ponieważ może zostać zawarta w każdej formie, nawet poprzez przystąpienie przez strony do jej wykonywania. To pracodawca ma obowiązek potwierdzenia na piśmie warunków umowy i doręczenie ich pracownikowi. Jeśli tego nie czyni niezwłocznie po rozpoczęciu wykonywania pracy, podlega odpowiedzialności za wykroczenia przeciwko prawom pracownika, co wiąże się z ryzykiem nałożenia na osoby odpowiedzialne za takie zaniechanie grzywny do 30 tys. zł.
Ryzyko finansowe pracodawcy zatrudniającego bezumownie pracowników w jeszcze większym zakresie wynika z naruszenia obowiązków ciążących na nim jako na płatniku. Pracodawca jest bowiem zobowiązany do obliczania, pobierania i wpłacania do urzędu skarbowego oraz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wymaganych prawem kwot zaliczek i składek. Zaniechanie tych obowiązków wiąże się z odpowiedzialnością wykroczeniową lub karną osoby, która ponosi za to zaniechanie winę, oraz z koniecznością uiszczenia przez pracodawcę odsetek.
Zawiadomienie Państwowej Inspekcji Pracy o fakcie wykonywania pracy na czarno może doprowadzić do wniesienia przez Państwową Inspekcję Pracy w imieniu pracownika powództwa do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy. Ustalenie takie pozwala pracownikowi na dochodzenie od pracodawcy zapłaty zaległych składek na ubezpieczenie społeczne oraz niewpłaconych zaliczek na podatek dochodowy.