Osoba prowadząca działalność gospodarczą zostaje świadomie przedsiębiorcą w momencie dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Podatnik wykonujący działalność osobiście nigdzie nie rejestruje tego faktu.
Zarobkować na własne konto można zarówno dorywczo (łącząc takie zarobkowanie z pracą etatową albo z działalnością gospodarczą), jak i traktując samozatrudnienie jako jedyne źródło dochodów.
Rozliczenia z ZUS
Poza nielicznymi wyjątkami (np. artyści czy twórcy) w zakresie pobierania zaliczek na podatek oraz rozliczeń z ZUS osoba wykonująca działalność osobiście jest zdana na płatnika, czyli firmę zlecającą jej wykonanie czynności mieszczących się w ramach działalności wykonywanej osobiście. Przepisy prawa dopuszczają jednak możliwość samodzielnego rozliczania się - zarówno z fiskusem, jak i w zakresie obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne.
W przypadku osób nieprowadzących działalności gospodarczej płatnik powinien zawsze pobierać zaliczki na podatek od osób uzyskujących przychody z działalności wykonywanej osobiście. Jedynie gdy uzyskamy dochody z działalności wykonywanej osobiście na rzecz osób, które nie są płatnikami (np. prywatnych), powinniśmy sami zapłacić zaliczkę na podatek oraz ustalić swoje zobowiązania wobec ZUS. Jeśli nie jesteśmy już objęci ubezpieczeniem społecznym z innego tytułu, musimy zgłosić się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. I z wyjątkiem przypadków, w których dochód jest uzyskiwany na podstawie umowy o dzieło, zawsze zgłosić się i płacić składkę na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne.
Ubezpieczenia obowiązkowe
Osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia jej rozwiązania lub wygaśnięcia.
Płatnik składek, który zatrudnia zleceniobiorcę, powinien ustalić, jakim ubezpieczeniom będzie podlegała osoba, która z tytułu umowy zlecenia podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym i w terminie siedmiu dni od dnia rozpoczęcia wykonywania umowy zgłosić zleceniobiorcę do ubezpieczeń.
Zlecenie jak etat
Jeśli prace dorywcze wykonujemy na rzecz swojego pracodawcy, czyli firmy zatrudniającej nas na podstawie kodeksowej umowy o pracę, to nawet gdy na tę okoliczność zawieramy dodatkowe umowy cywilne: zlecenia czy o dzieło, nasze ponadplanowe zarobki są rozliczane tak jak dochody z pracy. Oznacza to, że pracodawca-zleceniodawca dołącza je do podstawy wyliczenia zaliczek na podatek dochodowy oraz podstawy wymiaru na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. W konsekwencji zwiększają one także podstawę wymiaru składki na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne. Nie ma przy tym znaczenia, czy uzyskane one zostały w ramach umowy zlecenia czy o dzieło.
Choć te drugie co do zasady nie podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom - ani społecznym, ani zdrowotnym, to od dochodów z umowy o dzieło uzyskiwanych od pracodawcy wyjątkowo odprowadzane są jednak składki.