Jak dokonać potrąceń z kilku tytułów u osoby zwolnionej z przyczyn ekonomicznych

Z pracownikiem zatrudnionym na 3/4 etatu umowa o pracę ulegnie rozwiązaniu 30 listopada 2017 r. W tym dniu zostanie mu wypłacona odprawa pieniężna na podstawie ustawy o zwolnieniach grupowych, ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy oraz ekwiwalent za pranie odzieży roboczej i prawdopodobnie nagroda uznaniowa.

Oprócz wynagrodzenia otrzymuje świadczenie nieodpłatne w postaci opieki medycznej. Wartość pakietu nie podlega oskładkowaniu, pobierany jest tylko podatek. Pracownik ten ma kilka potrąceń: dwa komornicze, tj. alimentacyjne na sumę 1500 zł miesięcznie i niealimentacyjne (ok. 5000 zł), oraz dobrowolne – spłaca pożyczkę z ZFŚS w ratach wynoszących po 250 zł miesięcznie. Jak prawidłowo przeprowadzić wszystkie potrącenia w listopadzie? Czy zastosować więcej niż jedną kwotę wolną w tym miesiącu?

Od 1 lipca wyższa kwota wolna od potrąceń

ODPOWIEDŹ

Zarówno odprawa ekonomiczna, jak i ekwiwalent urlopowy podlegają ochronie przed potrąceniami tak jak wynagrodzenie. Z kolei nagroda uznaniowa powinna być w całości przeznaczona na spłatę długu alimentacyjnego. Ekwiwalent za pranie odzieży roboczej w ogóle nie podlega egzekucji, co oznacza, że nie można nic ująć z tej należności.

Odprawa i ekwiwalent pod ochroną

Rozwiązanie stosunku pracy oznacza dla pracodawcy konieczność ustalenia, jakie pracownikowi przysługują dodatkowe należności przewidziane w powszechnych przepisach prawa pracy i wewnętrznych (np. regulaminie wynagradzania).

Jeżeli wobec pracownika została wszczęta egzekucja sądowa prowadzona przez komornika, to oprócz wynagrodzenia zajęciu podlegają również pozostałe świadczenia ze stosunku pracy, w tym związane z rozwiązaniem pracowniczego angażu.

Potrąceń dokonuje się z wynagrodzenia za pracę, które należy rozumieć bardzo szeroko. Chodzi tu nie tylko o wynagrodzenia stanowiące ekwiwalent za pracę, lecz także wynagrodzenia z tytułu nieobecności w pracy (chorobowe, urlopowe, za urlop okolicznościowy, za przestój), premie, prowizje, nagrody, w tym jubileuszowa, dodatki oraz ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy, odprawa emerytalna czy odprawa ekonomiczna z tytułu rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy z przyczyn jego niedotyczących (wyroki SN: z 29 stycznia 2007 r., sygn. akt II PK 181/06 oraz z 17 lutego 2004 r., sygn. akt I PK 217/03). Te wynagrodzenia i świadczenia podlegają egzekucji, ale ograniczonej. Oznacza to, że wolno je przeznaczać na spłatę zadłużenia tylko w określonych granicach.

Potrąceń dokonuje się z sumy wynagrodzeń uzyskanych w danym miesiącu, po odliczeniu wszystkich obowiązkowych narzutów, tj. składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, finansowanych przez pracownika oraz zaliczki na podatek dochodowy. Podstawą potrącenia jest więc wynagrodzenie netto. Jeżeli w danym miesiącu, oprócz periodycznego wynagrodzenia, dochodzi do wypłaty składników za okresy dłuższe niż jeden miesiąc (np. premia kwartalna, nagroda roczna), to wówczas potrąceń dokonuje się od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki. Podobnie jest z odprawami czy ekwiwalentem urlopowym. Również należy je doliczyć do całego przychodu pracownika, odliczyć składki ZUS (w razie przychodów oskładkowanych) oraz zaliczkę PIT i potrąceń dokonać z zastosowaniem jednej kwoty granicznej i jednej kwoty wolnej.

Przy potrąceniach z zasiłków płatnik nie stosuje kodeksu pracy

Świadczenia nieodpłatne

Oprócz ścisłego wynagrodzenia za pracę pracownicy otrzymują czasem również dodatkowe świadczenia mające postać usługi, np. są objęci opieką medyczną. Dla celów podatkowych i ubezpieczeniowych stanowią one przychód ze stosunku pracy. Ustalając kwotę netto wynagrodzenia pieniężnego, należy wtedy pobrać podatek dochodowy i ewentualne składki na ZUS naliczone od wartości świadczenia ponoszonego za pracownika. Od tak ustalonego wynagrodzenia netto (pieniężnego) można dopiero dokonać potrącenia z zachowaniem kwot wolnych oraz granicy potrąceń.

Osłona wynagrodzenia za pracę polega na ustanowieniu granic potrąceń, a więc dopuszczalnych kwot, które można odjąć pracownikowi. Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń:

1) alimentacyjnych i

2) niealimentacyjnych

– nie mogą łącznie przekraczać 3/5 wynagrodzenia netto pracownika. Zatem w razie zbiegu tych dwóch rodzajów przymusowych potrąceń granica wynosi 60 proc. pensji, po odliczeniu podatku i składek. Należy więc obliczyć wysokość kwoty granicznej i rozdzielić ją odpowiednio na oba rodzaje potrąceń, ale przestrzegając zasady, że alimenty mają pierwszeństwo przed pozostałymi. Alimenty powinny być więc zaspokojone w pierwszej kolejności i niejednokrotnie zdarza się, że to one pochłoną całą dopuszczalną kwotę. Niekiedy też występuje sytuacja, że po odjęciu alimentów (szczególnie gdy jest ustalona miesięczna kwota z tego tytułu) kwota graniczna pozwala jeszcze na dokonanie potrącenia na poczet innej należności, ale na drodze staje kwota wolna. Tak się dzieje, gdy po ujęciu alimentów pracownikowi pozostaje kwota wynagrodzenia niższa od wolnej. Wtedy nie można już nic przeznaczyć na rzecz wierzyciela.

Kwota wolna

Kwota wolna od potrąceń to obok kwoty granicznej druga forma ochrony wynagrodzenia. Jest to pewna gwarantowana część pensji, którą pracownikowi należy zachować do dyspozycji. Jednak nie obowiązuje ona dla alimentów. Tu jedyną barierą jest kwota graniczna – 3/5.

Wysokość tej kwoty zależy od rodzaju potrącenia. Przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę, w wysokości 100 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości. Nie ma tu ograniczenia do 3/5, ale tylko przy ściąganiu alimentów. Zatem nawet cała nagroda czy trzynastka mogą przejść w ręce wierzyciela.

Kodeks pracy nie reguluje, ile kwot wolnych stosować w miesiącu, w którym są wypłacane pracownikowi świadczenia o różnym charakterze, np. wynagrodzenie za pracę i odprawa ekonomiczna czy nagroda jubileuszowa. Tę kwestię rozstrzygnął jednak GIP, stojąc na stanowisku, że przy wypłacie kilku świadczeń z różnych tytułów w jednym miesiącu stosuje się pojedynczą kwotę wolną, a granicę ustala od łącznej sumy netto tych świadczeń (pismo z 19 listopada 2012 r., znak: GNP-364/306-072-43-1/12).

Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty wolne ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wielkości etatu. Przyjmuje się, że najpierw należy obliczyć wynagrodzenie minimalne brutto dla niepełnego wymiaru, a potem odliczyć składki i podatek, by uzyskać kwotę wolną od potrącenia dla niepełnoetatowca.

Zgodnie z art. 831 par. 1 pkt 1 k.p.c., nie podlegają egzekucji sumy i świadczenia w naturze wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych. W odniesieniu do pracowników do tej kategorii należy włączyć np. należności z tytułu delegacji służbowych czy ekwiwalenty za pranie i konserwację obuwia i odzieży roboczej. Pieniądze z tego tytułu nie podlegają zajęciu.

Chyba że dobrowolne

Drugą grupę stanowią potrącenia dobrowolne. Mogą być one ujmowane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. W przypadku potrąceń dobrowolnych również trzeba pozostawić pracownikowi kwotę wolną. Jest nią kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości 100 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia netto – przy potrącaniu należności na rzecz pracodawcy, a za takie uważa się m.in. raty pożyczek mieszkaniowych z ZFŚS. W przypadku potrąceń za zgodą pracownika, kwoty wolne powinny być zmniejszane proporcjonalnie do etatu, tak jak w przypadku potrąceń przymusowych (pismo GIP, znak GPP-364-4560-8-1/11/PE/RP).

ⒸⓅ

Lista płac za listopad 2017 r.

Dla zobrazowania problemu potrąceń w razie ich zbiegu załóżmy, że:

– pracownik jest zatrudniony na 3/4 etatu z wynagrodzeniem miesięcznym 2500 zł brutto (podwyższone koszty uzyskania przychodów, złożone oświadczenie PIT-2),

– wartość pakietu medycznego – 40 zł (zwolniony ze składek na ZUS),

– nagroda uznaniowa wynosi 700 zł (nie z zakładowego funduszu nagród),

– odprawa ekonomiczna – 5000 zł (zwolniona ze składek na ZUS),

– ekwiwalent za urlop – 318,90 zł,

– ekwiwalent za pranie – 25 zł (zwolniony z podatku i składek).

Elementy	Kwota	Sposób wyliczenia
Przychód	8558,90 zł	2500 zł (wynagrodzenie) + 700 zł (nagroda uznaniowa) + 5000 zł (odprawa) + 318,90 zł (ekwiwalent za urlop) + 40 zł (pakiet medyczny)
Składki na ubezpieczenia społeczne	482,43 zł	Podstawa wymiaru – 3518,90 zł (2500 zł + 700 zł + 318,90 zł) 3518,90 zł x 9,76 proc. = 343,44 zł 3518,90 zł x 1,5 proc. = 52,78 zł 3518,90 zł x 2,45 proc. = 86,21 zł
Składka na ubezpieczenie zdrowotne – należna – odliczana od podatku	273,28 zł 235,33 zł	Podstawa wymiaru – 3036,47 zł (3518,90 zł – 482,43 zł) 3036,47 zł x 9 proc. = 273,28 zł 3036,47 zł x 7,75 proc. = 235,33 zł
Zaliczka na podatek dochodowy	1147 zł	Przychód do opodatkowania – 8558,90 zł – podstawa opodatkowania po zaokrągleniu – 7937 zł [8558,90 zł (przychód) – 139,06 zł – 482,43 zł (składki społeczne) = 7937 zł – zaliczka do US – 1599 zł (7937 zł x 18 proc.) – 46,33 zł = 1382,33 zł (zaliczka na podatek) – 235,33 zł (składka zdrowotna) = 1147 zł
Kwota netto	6656,19 zł	8558,90 zł – (482,43 zł + 273,28 zł + 1147 zł)
Potrącenia przymusowe	3993,71 zł	1500 zł + 2493,71 zł
Potrącenia dobrowolne	250 zł
Kwota do wypłaty	2437,48 zł	6656,19 zł – 3993,71 – 250 zł + 25 zł