Pracownik naszej firmy udał się bez zgody pracodawcy na spotkanie służbowe swoim prywatnym samochodem i uległ wypadkowi. Czy może liczyć na świadczenia odszkodowawcze z tytułu tego zdarzenia?
Samo skorzystanie przez pracownika z prywatnego pojazdu nie stanowi podstawy do pozbawienia go prawa do odszkodowania. Żaden przepis nie zakazuje takich praktyk, a pracownik, wykonując obowiązki służbowe, może korzystać z dowolnych środków lokomocji dostosowanych do rodzaju wykonywanej pracy.
Z pytania nie wynika, czy w tym przypadku poszkodowany pracownik złamał przepisy prawa o ruchu drogowym, czy może do wypadku doszło nie z jego winy, a także czy uszczerbek na zdrowiu stwierdzono w trybie przewidzianym przepisami rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania. To ważne informacje, bo prawo do świadczeń będzie uzależnione od ustaleń zespołu badającego przyczyny i okoliczności zdarzenia, a zwłaszcza od naruszenia (lub nie) przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, a także od stwierdzonego uszczerbku na zdrowiu.
Działania po zdarzeniu
Zgodnie z art. 234 par. 1 kodeksu pracy w razie wypadku przy pracy pracodawca ma obowiązek podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
Tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposób ich dokumentowania określają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Zobowiązują one pracodawcę, aby po uzyskaniu zawiadomienia o zdarzeniu powołał zespół powypadkowy. Zadaniem zespołu jest ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku oraz sporządzenie – nie później niż w 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku – protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy według wzoru z rozporządzenia ministra gospodarki i pracy w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy.
Ustalenia zespołu powypadkowego zawarte w protokole i potwierdzające, że dane zdarzenie jest wypadkiem przy pracy, stanowią podstawę do ubiegania się przez poszkodowanego o świadczenia odszkodowawcze, których katalog określa art. 6 ust. 1 u.u.w. Mogą to być m.in. zasiłek chorobowy, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy itp.
Niekiedy bez świadczeń
Istnieją jednak pewne przesłanki, które nawet po uznaniu przez członków zespołu powypadkowego zdarzenia za wypadek przy pracy oraz stwierdzeniu przez lekarza orzecznika uszczerbku na zdrowiu wykluczają prawo do świadczeń odszkodowawczych wypłacanych przez ZUS. Zgodnie z art. 21 ust. 1 i 2 u.u.w. są to przypadki, w których wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez poszkodowanego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, a także gdy przyczynił się on w znacznym stopniu do spowodowania wypadku, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych.
O ile stan nietrzeźwości nie budzi żadnych wątpliwości w kwestii zasadności pozbawienia poszkodowanego prawa do świadczeń odszkodowawczych, o tyle wątpliwa może być interpretacja pojęcia „naruszenie przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia”. W tej kwestii wypowiadał się Sąd Najwyższy. W wyroku z 4 grudnia 2008 r. (sygn. akt II UK 106/08, OSNP 2010/11-12/143) stwierdził np., że nieprawidłowa technika jazdy samochodem i nienależyta obserwacja drogi, wynikające z nieprzestrzegania przepisów ruchu drogowego, będące wyłączną przyczyną wypadku drogowego mającego charakter wypadku przy pracy, mogą być ocenione jako naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia wskutek rażącego niedbalstwa i stanowić podstawę wyłączenia prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. To samo dotyczy sytuacji, w której wyłączną przyczyną wypadku drogowego była nieznajomość przepisów ruchu drogowego. Takie zachowanie stanowi zdaniem SN rażące niedbalstwo i jest podstawą wyłączenia prawa do świadczeń.
Podstawa prawna
Ustawa z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1260 ze zm.).
Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 954).
Art. 3 ust. 1, art. 6 ust. 1, art. 21 ust. 1–2 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1242 ze zm.).
Art. 234 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666 ze zm.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. z 2009 r. nr 105, poz. 870).
Rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U. z 2004 r. nr 227, poz. 2298).
