Ustalenie, kiedy członek rodziny podlega ubezpieczeniom społecznym w tym charakterze, jest ciągle przedmiotem licznych sporów z ZUS. Do ich rozstrzygnięcia niezbędne jest sięgnięcie do orzecznictwa.
Współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej może stanowić podstawę podlegania ubezpieczeniom społecznym. Wynika to z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), który przewiduje, że obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność. Osoby współpracujące są objęte ubezpieczeniami społecznymi oraz ubezpieczeniem zdrowotnym od rozpoczęcia współpracy do dnia jej zakończenia.
Definicja, kogo należy rozumieć przez osobę współpracującą, zawarta jest w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Jest ona na tyle ogólna, że przy ocenie danego stanu faktycznego niezbędne jest posiłkowanie się orzecznictwem, a nie tylko lekturą samego przepisu. W definicji tej wskazano, że za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę, ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. O statusie osoby współpracującej decydują więc trzy przesłanki:
- bycie w kręgu osób bliskich konkretnie wymienionych w przepisie,
- pozostawanie członka rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym,
- współpraca przy prowadzeniu działalności pozarolniczej.
Nie ma przy tym wątpliwości co do tego, że wszystkie wskazane przesłanki muszą być spełnione łącznie.
Jeśli warunki z art. 8 ust. 11 ustawy systemowej zostały spełnione, to tytuł ubezpieczenia społecznego powstaje z mocy prawa. Ma to poważne znaczenie dla przedsiębiorców, gdyż to na nich będzie spoczywał obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe (dobrowolne), wypadkowe i zdrowotne za osobę współpracującą.
Nieistotna sporadyczna pomoc
Prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, choć niezdefiniowane ustawowo, oznacza wspólne zamieszkiwanie osób połączone ze wspólnym zaspokajaniem potrzeb życiowych, czyli ścisłą współpracą w załatwianiu spraw związanych z codziennym prowadzeniem domu i załatwianiem codziennych spraw życiowych (takich jak np.: zakupy, organizowanie posiłków, opłata rachunków, utrzymanie mieszkania).
Członek rodziny będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym jako osoba współpracująca tylko wtedy, gdy jego udział w działalności firmy jest dla niej istotny. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że współpraca przy działalności gospodarczej musi się charakteryzować:
a) istotnym ciężarem gatunkowym działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego,
b) bezpośrednim związkiem z przedmiotem działalności gospodarczej,
c) stabilnością i zorganizowaniem oraz
d) znaczącym czasowo zaangażowaniem współpracownika.
Podobnie wskazywał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 15 kwietnia 2016 r., sygn. akt III AUa 1730/15. Oznacza to, że jedynie taka aktywność osoby bliskiej dla przedsiębiorcy, która przynosi mu określone, stałe dochody, może być uznawana za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Konsekwencją jest zaś obowiązek podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 23 kwietnia 2010 r., sygn. akt II UK 315/09.
Nie stanowi natomiast podstawy podlegania ubezpieczeniom tylko sporadyczne, podejmowane okazjonalnie, zajmujące niewiele czasu np. wystawianie faktur czy wydawanie towaru klientom. W zbliżony sposób wypowiadał się w tym zakresie Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 28 października 2015 r., sygn. akt III AUa 832/15. Zakres zaangażowania współpracownika ma więc istotne znaczenie dla oceny, czy będzie on podlegał ubezpieczeniom społecznym.
Etat nie decyduje
W praktyce nierzadko spory z ZUS dotyczą kwestii, czy podstawą podlegania ubezpieczeniom społecznym powinna być umowa o pracę łącząca członków rodziny, czy też współpraca w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej.
Rozstrzygając ten problem, należy zauważyć, że jeśli członkowie rodziny prowadzący wspólne gospodarstwo domowe i współpracujący przy prowadzeniu firmy związani są umową o pracę, to dla celów ubezpieczeń społecznych będą jednak traktowani jako osoby współpracujące. Wynika to jednoznacznie z art. 8 ust. 2 ustawy systemowej. W takiej sytuacji dla potrzeb ubezpieczenia społecznego nie ma więc znaczenia formalnie zawarta między stronami umowa o pracę. Potwierdza to w sposób jednoznaczny orzecznictwo sądowe.
Sądy o...
● ...WSPÓLNYM GOSPODARSTWIE DOMOWYM
Ocena, czy osoba pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, zależy od okoliczności konkretnego przypadku, przy czym sam fakt wspólnego zamieszkiwania nie może tu mieć decydującego znaczenia. Cechami charakterystycznymi dla prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego może być udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu, niezarobkowanie i pozostawanie w związku z tym na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się gospodarstwo domowe prowadzi, a wszystko to dodatkowo uzupełnione cechami stałości, które tego typu sytuację charakteryzują.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 27 lutego 2013 r., sygn. akt III AUa 511/12
● ...WSPÓŁPRACY PRZY PROWADZENIU DZIAŁALNOŚCI
Za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej powodującą obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych uznać można tylko taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy, która ma charakter stały i bez której dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia współdziałanie przy tym przedsięwzięciu.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 25 maja 2016 r., sygn. akt III AUa 1683/15
● ...ZAWARCIU UMOWY O PRACĘ Z CZŁONKIEM RODZINY
Istnienie formalnie zawartej umowy o pracę między osobą prowadzącą działalność pozarolniczą a małżonką tej osoby, wykonującą czynności pracownicze w faktycznych warunkach współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, określonych w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, powoduje objęcie tej małżonki ubezpieczeniami społecznymi z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności. Tytuł obowiązku ubezpieczenia społecznego nie jest bowiem objęty wolą stron. Nawet więc wówczas, gdy intencją stron umowy o pracę, pozostających w związku małżeńskim, było ukształtowanie stosunku ubezpieczeń tak jak między pracownikiem i pracodawcą, jeżeli równocześnie wystąpiły elementy partycypowania w prowadzeniu działalności gospodarczej, dopuszczenia do udziału w sprawach organizacyjnych i finansowych firmy, a w konsekwencji uczestniczenia w spodziewanym dochodzie firmy kierowanej przez współmałżonka, to wówczas małżonek, mający zawartą umowę o pracę podlegać będzie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu współpracy.
Wyrok Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2016 r., sygn. akt I UK 272/15
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 8 ust. 11 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).
