Czy pracownik ma prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego w przypadku korzystania z urlopu wychowawczego lub bezpłatnego? Przykładowo gdy pracownica w czasie urlopu wychowawczego urodzi kolejne dziecko lub zachoruje, czy przysługuje jej zasiłek macierzyński i chorobowy?
Jeśli pracownica urodzi dziecko w czasie urlopu wychowawczego, urlop ten nie ulega przerwaniu, trwa nadal, ale pracownica nabywa prawo do zasiłku macierzyńskiego. Natomiast jeśli pracownik zachoruje w czasie urlopu wychowawczego lub bezpłatnego, nie ma prawa do zasiłku.
Przerwa w ubezpieczeniu
Prawo do urlopu wychowawczego wynika z kodeksu pracy (dalej: k.p.). Pracownik zatrudniony co najmniej sześć miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Za czas urlopu wychowawczego pracownikowi nie przysługuje ani wynagrodzenie, ani inne świadczenia. W zakresie ubezpieczeń okres urlopu stanowi odrębny od stosunku pracy tytuł. W czasie tego urlopu pracownik nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu, stąd brak prawa do zasiłków. Wyjątkiem jest zasiłek macierzyński. Przysługuje on ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego urodziła lub przyjęła na wychowanie dziecko.
Pracownicy, która urodziła dziecko w trakcie urlopu wychowawczego, zasiłek macierzyński przysługuje za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. W przypadku gdy zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego wynikający z wniosku pracownicy wykracza poza udzielony urlop wychowawczy, za okres od następnego dnia po zakończeniu urlopu wychowawczego pracownica ma prawo do części urlopu rodzicielskiego w wymiarze różnicy między wymiarem urlopu rodzicielskiego wynikającym z wniosku a okresem wypłaconego zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przypadającym w czasie korzystania z urlopu wychowawczego. [przykład 1]
W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Wtedy podlega ubezpieczeniom z tego dodatkowego tytułu (a nie z urlopu wychowawczego) i jeśli zostaje objęty ubezpieczeniem chorobowym, nabywa prawo do zasiłków z tego tytułu na ogólnych zasadach. [przykład 2]
Niezdolność do pracy
Urlop bezpłatny może być udzielony przez pracodawcę na pisemny wniosek pracownika na okres nieograniczony ustawowo, lub – za pisemną zgodą pracownika – może go udzielić pracodawca w celu podjęcia pracy u innego pracodawcy. W tym drugim przypadku praca jest wykonywana na rzecz innego pracodawcy przez okres ustalony w porozumieniu między pracodawcami (art. 1741 k.p.). Pierwszy pracodawca udziela urlopu, zawieszając w ten sposób prawa i obowiązki obu stron wynikające ze stosunku pracy – pracownik nie świadczy pracy, a pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia. Natomiast drugi pracodawca, ten nowy, zawiera z pracownikiem umowę o pracę na czas określony. Zwykle taka sytuacja jest uzasadniona, gdy jeden z pracodawców może udostępnić swojego pracownika innemu podmiotowi, który w określonym czasie wykazuje potrzebę uzupełnienia kadr. Urlop udzielony na czas pracy u innego pracodawcy jest wliczany do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy, a pracownik otrzymuje wynagrodzenie od drugiego pracodawcy. Z kolei w razie niezdolności do pracy zachowuje prawo do świadczeń z tytułu tej pracy.
Urlop bezpłatny, podobnie jak urlop wychowawczy, jest szczególnym okresem pod względem ubezpieczenia i ewentualnego prawa do zasiłków w razie choroby i macierzyństwa, tj. zasiłku chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego czy świadczenia rehabilitacyjnego. Generalnie zasiłek przysługuje ubezpieczonemu, który stał sie? niezdolny do pracy w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Skoro więc urlopy te stanowią przerwę w ubezpieczeniu chorobowym, brak prawa do zasiłków jest uzasadniony. Tak też wynika wprost z art. 12 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Jeżeli niezdolność do pracy pracownika przypada w okresie urlopu bezpłatnego/wychowawczego, zasiłek chorobowy pracownikowi nie przysługuje. W okresie urlopu bezpłatnego nie są odprowadzane żadne składki na ubezpieczenia, w tym chorobowe. Jeżeli zatem pracownik przebywający na urlopie bezpłatnym stanie się niezdolny do pracy, nie ma prawa do zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy przypadający w czasie tego urlopu. Natomiast jeżeli okres choroby wykracza poza urlop bezpłatny, to przysługuje wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek (w zależności do którego z nich pracownik jest uprawniony) od pierwszego dnia po zakończeniu tego urlopu.
Jeżeli niezdolność do pracy powstała w czasie urlopu bezpłatnego, to prawo do zasiłku chorobowego od następnego dnia po zakończeniu tej przerwy przysługuje także wówczas, gdy równocześnie z zakończeniem urlopu ustaje tytuł ubezpieczenia chorobowego (kończy się urlop bezpłatny i zatrudnienie), o ile nie zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 13 ustawy zasiłkowej, wykluczające prawo do zasiłku.
Z kolei pracownik, który stanie się niezdolny do pracy z powodu choroby w okresie urlopu bezpłatnego udzielonego mu przez pracodawcę w celu podjęcia pracy u drugiego pracodawcy, nie ma prawa do zasiłku chorobowego u tego pracodawcy, który udzielił mu urlopu. Zasiłek przysługuje mu wyłącznie u drugiego pracodawcy, u którego podjął pracę, gdyż to zatrudnienie stanowi tytuł do ubezpieczenia chorobowego. Te same zasady stosuje sie? odpowiednio do wynagrodzenia chorobowego płatnego na podstawie art. 92 k.p.
Pracownik w czasie zatrudnienia u zastępczego pracodawcy nie musi odbyć okresu wyczekiwania na świadczenie chorobowe, tj. nie będzie musiał pozostawać w obowiązkowym ubezpieczeniu chorobowym 30 dni. Urlop bezpłatny nie jest okresem ubezpieczeniowym, ale podlega wliczeniu do okresu ubezpieczenia chorobowego bez względu na to, jak długo trwał (art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej). Zatem jeśli pierwszy pracodawca udzielił urlopu bezpłatnego w celu podjęcia przez pracownika aktywności w innym miejscu, to ten urlop pozwala na skorzystanie ze świadczeń zasiłkowych u drugiego pracodawcy od pierwszego dnia ewentualnej niezdolności do pracy.
Pracodawca, który zatrudnił pracownika korzystającego z urlopu bezpłatnego u pierwszego pracodawcy, powinien – w razie niezdolności z powodu choroby – wypłacić wynagrodzenie chorobowe, o ile wcześniej pracownik nie wyczerpał jeszcze swojego limitu (33 lub 14 dni choroby w roku kalendarzowym).
Gdy urlop bezpłatny udzielony przez pierwszego pracodawcę trwa dłużej niż zatrudnienie podjęte u drugiego pracodawcy, pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy po ustaniu dodatkowego zatrudnienia, ale nie dłużej niż trwa urlop bezpłatny u macierzystego pracodawcy. Powyższe jest zgodne z zasadą, że jeżeli dodatkowe zatrudnienie podjęte u innego pracodawcy w czasie urlopu bezpłatnego udzielonego przez pierwszego pracodawcę, ustało przed zakończeniem urlopu bezpłatnego, a pracownik jest niezdolny do pracy po ustaniu tego dodatkowego zatrudnienia, przysługuje mu po ustaniu zatrudnienia zasiłek chorobowy, do którego prawo przysługuje nie dłużej jednak niz. do dnia zakończenia urlopu bezpłatnego. Po zakończeniu urlopu bezpłatnego zasiłek lub wynagrodzenie chorobowe przysługuje wyłącznie z tytułu zatrudnienia u pierwszego pracodawcy, który udzielił urlopu bezpłatnego. [przykład 3]
PRZYKŁAD 1
Tylko macierzyński
Pracownicy został udzielony 24-miesięczny urlop wychowawczy z tytułu urodzenia pierwszego dziecka. Urlop trwa do 30 czerwca 2017 r. 10 stycznia 2017 r. pracownica urodziła drugie dziecko. Dwa tygodnie po porodzie, 24 stycznia 2017 r., złożyła wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Zasiłek macierzyński przysługuje pracownicy:
● od 10 stycznia do 29 maja 2017 r. – za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego (20 tygodni),
● od 30 maja do 30 czerwca 2017 r. – za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego,
● od 1 lipca 2017 r. do 9 stycznia 2018 r. za okres udzielonego (po wychowawczym) urlopu rodzicielskiego (32 tygodnie, łącznie z okresem przypadającym podczas urlopu wychowawczego).
PRZYKŁAD 2
Dodatkowe zlecenie
Pracownica korzysta z urlopu wychowawczego na pierwsze dziecko. Z tego tytułu podlega ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym oraz zdrowotnemu. W trakcie urlopu poinformowała pracodawcę, który udzielił jej urlopu, że z innym podmiotem zawarła umowę-zlecenie. W takim przypadku podlega ona wyłącznie ubezpieczeniom z umowy-zlecenia, w tym dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Jeśli do niego przystąpi, w razie niezdolności do pracy nabędzie prawo do zasiłków.
PRZYKŁAD 3
Kolejny pracodawca
Pracownik korzysta z urlopu bezpłatnego u pracodawcy A w okresie od 1 kwietnia do 30 czerwca 2017 r. W czasie tego urlopu podjął zatrudnienie u pracodawcy B i wykonywał je od 1 kwietnia do 31 maja. Pracownik, który w tym roku nie wyczerpał jeszcze limitu 33 dni choroby, zachorował w okresie od 29 maja do 7 lipca. Pracownikowi przysługuje wynagrodzenie chorobowe za okres od 29 do 31 maja – z tytułu niezdolności do pracy trwającej w czasie dodatkowego zatrudnienia (pracodawca B), zasiłek z ZUS za okres od 1 do 30 czerwca – z tytułu niezdolności do pracy trwającej po ustaniu dodatkowego zatrudnienia, a za okres od 1 do 7 lipca – ponownie wynagrodzenie chorobowe, od pracodawcy A. Wynagrodzenie to wyniosło 490,11 zł, a za przepracowaną część miesiąca – 2300 zł.
Lista płac za lipiec u pracodawcy A
| Elementy | Kwota | Sposób wyliczenia |
| Przychód | 2790,11 zł | 2300 zł + 490,11 zł |
| Składki na ubezpieczenia społeczne | 315,33 zł | ● podstawa wymiaru – 2300 zł● składka emerytalna – 2300 zł x 9,76 proc. = 224,48 zł● składka rentowa – 2300 zł x 1,5 proc. = 34,50 zł● składka chorobowa – 2300 zł x 2,45 proc. = 56,35 zł● łączna kwota składek – 315,33 zł |
| Składka na ubezpieczenie zdrowotne– do zapłaty do ZUS– odliczana od podatku | 222,73 zł191,80 zł | ● podstawa wymiaru – 2474,78 zł (2790,11 zł po pomniejszeniu o składki na ubezpieczenia społeczne – 315,33 zł)2474,78 zł x 9 proc. = 222,73 zł2474,78 x 7,75 proc. = 191,80 zł |
| Zaliczka na podatek dochodowy | 187 zł | ● przychód do opodatkowania – 2790,11 zł● podstawa opodatkowania po zaokrągleniu – 2364 zł[2790,11 zł (przychód) – 111,25 zł (koszty uzyskania przychodów) – 315,33 (składki na ubezpieczenia społeczne)]● zaliczka do US – 187 zł(2364 zł x 18 proc.) – 46,33 zł = 379,19 zł – zaliczka na podatek – 191,80 zł składka zdrowotna = 187,39 zł |
| Kwota do wypłaty | 2065,05 zł | 2790,11 zł – 315,33 zł – 222,73 zł – 187 zł |
Podstawa prawna
Art. 4, art. 6 ust. 1, art. 12 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 372 ze zm.).
Art. 174, art. 1741 i art. 186 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666 ze zm.).
