ZUS wszczął przeciwko mnie egzekucję, bo mam poważne zaległości składkowe. Staram się jednak wpłacać co drugi lub trzeci miesiąc pewne kwoty na poczet długu. ZUS jednak wszczął kolejne postępowanie, tym razem o wymierzenie dodatkowej kary za niepłacenie składek, w wysokości 1000 zł. Czy miał ku temu podstawę, skoro zadłużenie nie powstało z mojej winy, ale dlatego, że moi kontrahenci zalegają z płatnościami? Czy mogę używać tego typu argumentu w sporze z ZUS? Słyszałem, że taka opłata jest wymierzana z automatu jak odsetki.
ZUS może wymierzyć płatnikowi dodatkową opłatę do wysokości 100 proc. nieopłaconych składek w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości. Wynika to z art. 24 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Dla rozstrzygnięcia zadanego pytania trzeba przede wszystkim ustalić charakter takiej opłaty. Już dzięki literalnej wykładni przepisu można ustalić, że ustawodawca przewidział dla ZUS tylko możliwość nałożenia takiej opłaty, a nie obowiązek. W odróżnieniu od odsetek za nieterminowe opłacenie składek konieczność uiszczenia opłaty nie powstaje z mocy prawa, a z mocy uznaniowej decyzji ZUS. W przypadku odsetek nie ma zaś znaczenia, z jakiego powodu powstało opóźnienie. ZUS nie wydaje w tej sprawie żadnej decyzji, nie może też zwolnić płatnika z obowiązku ich zapłaty.
Ważne jest także określenie, czemu służyć ma taka opłata. W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że celem wprowadzenia tej instytucji było dyscyplinowanie do należytego wykonania obowiązku terminowego uiszczania składek w należnej wysokości tych płatników, którzy od tego obowiązku się uchylają. Sąd Okręgowy w Lublinie w wyroku z 1 października 2015 r., sygn. akt VII U 1417/14, wyjaśniał, że uchylanie się oznacza rozmyślne niewypełnianie obowiązku przez osoby, które mogą uczynić mu zadość, lecz z przyczyn zawinionych obowiązku tego nie realizują. Dodał również, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2004 r., sygn. akt II UK 403/03, że opłata dodatkowa stanowi sankcję za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku opłacania składek i ma sens jedynie wówczas, gdy – przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności – można oczekiwać, iż spełni ona lub może spełnić założony, dyscyplinujący cel.
ZUS musi więc w toku postępowania uzasadnić nie tylko zasadność wymierzenia opłaty dodatkowej, lecz także jej wysokość. Zakład musi mieć na względzie różne okoliczności, w tym przyczyny powstania zadłużenia i winę przedsiębiorcy w niepłaceniu składek. Zatem powinien wziąć pod uwagę również okoliczności, które w ogóle spowodowały powstanie zaległości, a w tym przypadku trudności handlowe. Te wszystkie ustalenia powinny się znaleźć w decyzji ZUS o wymierzeniu przedsiębiorcy dodatkowej opłaty.
Decyzja taka podlega kontroli sądu okręgowego. Sąd w toku rozpoznania sprawy jest władny m.in. do kontroli w zakresie celowości i wysokości wymierzonej opłaty. Sąd Najwyższy w wyroku z 20 maja 2004 r., sygn. akt II UK 403/03 wskazał, że decyzja wymierzająca płatnikowi składek dodatkową opłatę na podstawie art. 24 ust. 1a ustawy systemowej podlega kontroli sądowej nie tylko pod względem jej formalnej poprawności, lecz także merytorycznej zasadności i celowości.
W interesie przedsiębiorcy jest więc wykazanie w odwołaniu wszelkich okoliczności związanych z powstaniem zadłużenia składkowego. Nie bez znaczenia jest również jego dotychczasowa postawa – dokonuje wpłat, co prawda minimalnych, ale jednak świadczy to o woli uregulowania należności. Te wszystkie okoliczności będzie badał sąd w toku postępowania sądowego. Inaczej powinien być traktowany płatnik, który opóźnia się z wykonaniem obowiązku opłacania składek pomimo dobrej kondycji ekonomicznej, a inaczej taki, który boryka się z trudnościami finansowymi. Nawet jeśli decyzje o opłacie mają niekiedy wymiar automatyczny, to warto odwołać się do sądu.
!Sąd może badać zasadność wymierzenia opłaty dodatkowej, biorąc pod uwagę m.in. postawę płatnika i przyczyny nieopłacania w terminie składek.
Podstawa prawna
Art. 23 ust. 1, art. 24 ust. 1a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).