PROBLEM: Nasz pracownik przebywał przez cały kwiecień na zasiłku chorobowym z powodu wypadku przy pracy. Wcześniej pobierał wynagrodzenie chorobowe, ale tylko kilka dni. Jednak z powodu wypadku przysługuje mu zasiłek. Podstawa wymiaru zasiłku wynosi 2978,73 zł po odliczeniu 13,71 proc. Została obliczona ze stałej pensji zasadniczej oraz średniej miesięcznej, zmiennej premii. Pracownik ma zajęcie komornicze alimentacyjne na łączną kwotę 8000 zł. Jesteśmy płatnikiem zasiłków. Jak dokonać potrącenia z zasiłku za kwiecień?
Pracownikowi wolno potrącić z zasiłku za kwiecień maksymalnie 1787,22 zł, co stanowi 60 proc. kwoty tego zasiłku brutto. [ramka]
Pracodawca, który w danym roku kalendarzowym jest płatnikiem zasiłków z ubezpieczenia społecznego, w tym z ubezpieczenia wypadkowego, ma również obowiązek dokonywać potrąceń z wypłacanych świadczeń, tj. z zasiłku chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego, wyrównawczego i świadczenia rehabilitacyjnego. Ze względu na to, że zasiłek jest odmienną kategorią przychodu od wynagrodzenia za pracę, potrąceń dokonuje się według zasad określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Nie ma tu więc zastosowania kodeks pracy w zakresie ochrony wynagrodzenia. Przesądza o tym art. 833 par. 5 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym do egzekucji ze świadczeń pieniężnych przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa stosuje się przepisy o egzekucji ze świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Dla pracodawcy podstawą do dokonania potrącenia z zasiłku jest zajęcie, które powinno obejmować nie tylko wynagrodzenie za pracę, ale także zasiłki. [schemat]
Pełna lista należności znajduje się w art. 139 ustawy emerytalnej. Potrąceń dokonuje się, zachowując kolejność ustaloną w art. 139. Przykładowo alimenty mają pierwszeństwo przed pozostałymi, niealimentacyjnymi należnościami. Przy dokonywaniu potrąceń należności alimentacyjnych w trybie bezegzekucyjnym w pierwszej kolejności zaspokajane są alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika.
Podstawą potrącenia jest kwota zasiłku netto, czyli po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy. Zasiłki podlegają bowiem tylko opodatkowaniu. Nie są obciążone ani składkami społecznymi, ani składką zdrowotną.
Zakres ochrony
Zasiłki, podobnie jak wynagrodzenie za pracę, też podlegają szczególnej ochronie przed zajęciami. Świadczenia te są chronione przez ustanowione kwoty graniczne oraz kwoty wolne od potrąceń. Tylko określona część zasiłku może być przeznaczona na spłatę wierzyciela. Tę część kształtuje nie tylko granica potrącenia, lecz także kwota wolna, czyli ta część zasiłku, którą pracownik musi otrzymać tytułem kwoty gwarantowanej. Zatem pracodawca, przystępując do czynności potrącenia, musi wziąć pod uwagę oba ograniczenia.
Najczęściej potrącenia u pracowników mogą być dokonywane w następujących granicach:
- świadczenia alimentacyjne na mocy tytułów wykonawczych, a także ściągane w trybie bezegzekucyjnym – do wysokości 60 proc. kwoty zasiłku,
- inne egzekwowane należności, w tym na mocy tytułów wykonawczych – do wysokości 25 proc. kwoty zasiłku.
Maksymalną część należności podlegającą potrąceniu (kwotę graniczną) ustala się od kwoty brutto zasiłku, tj. przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Wolna od potrąceń jest kwota zasiłku odpowiadająca:

50 proc. kwoty najniższej emerytury, która od 1 marca 2017 r. wynosi 1000 zł – przy potrącaniu sum ustalonych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych oraz sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności innych niż świadczenia alimentacyjne (wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi),60 proc. kwoty najniższej emerytury – przy potrącaniu innych należności.

Kwoty emerytury odpowiadające kwotom wolnym od potrąceń i egzekucji ustala się proporcjonalnie do wypłacanego świadczenia. Oznacza to, że kwota wolna to kwota miesięczna, czyli stosowana w przypadku zasiłku wypłacanego za cały miesiąc. Natomiast jeżeli zasiłek przysługuje za część miesiąca, kwotę wolną należy stosownie zmniejszyć, tj. do liczby dni, za które on przysługuje. W tym celu kwotę wolną należy podzielić przez 30 i pomnożyć przez liczbę dni pobierania zasiłku. Podzielnik jest stały i nie zależy od liczby dni kalendarzowych miesiąca. Nie wynika to co prawda wprost z przepisów ustawy o FUS, ale ZUS go stosuje, biorąc pod uwagę, że stawkę dzienną zasiłku też uzyskuje się, dzieląc podstawę przez 30. [przykłady 1 i 2]
Najpierw alimenty
W razie zbiegu potrąceń sum egzekwowanych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych z innymi należnościami z tytułem wykonawczym łącznie potrącenia nie mogą przekroczyć 60 proc. kwoty zasiłku. Obowiązuje bowiem zasada, że granicę potrąceń wyznacza najwyższy wskaźnik procentowy dla zbiegających się potrąceń. Jednak trzeba pamiętać o kolejności i najpierw zaspokoić alimenty.
W razie zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych z potrącaniem bezegzekucyjnym potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku. W razie zbiegu egzekucji należności innych niż alimentacyjne z potrącaniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku – jeżeli wśród potrąceń występują należności alimentacyjne albo 50 proc. kwoty zasiłku – w pozostałych przypadkach. [przykład 3]
Wymagana pisemna zgoda
Oprócz potrąceń wymienionych w art. 139 ustawy o FUS pracownik może mieć również ujęcia dobrowolne, m.in. bez tytułu wykonawczego, jak np. pożyczka udzielona pracownikowi ze środków własnych, z ZFŚS, z kasy zapomogowo-pożyczkowej, składka ubezpieczenia na życie, nadpłata nienależnego wynagrodzenia. Takich potrąceń pracodawca nie może dokonać bez pisemnej zgody pracownika. W przypadku potrąceń dobrowolnych z zasiłku nie stosuje się ani kwot granicznych, ani wolnych. Ustawa o FUS wyznacza je tylko dla wymienionych, dozwolonych potrąceń, a nie do wszystkich, w tym na rzecz pracodawcy. Pracownik w treści pisemnej zgody może sam określić, ile pracodawca może mu odliczyć z zasiłku.
Ile do wypłaty za kwiecień
Pracownik w kwietniu nie przepracował ani jednego dnia i za cały miesiąc nabył prawo do zasiłku chorobowego. Skoro podstawa zasiłkowa wyniosła 2978,73 zł, to zasiłek wypadkowy (100 proc. podstawy wymiaru) za 30 dni kwietnia wyniósł 2978,70 zł. Wynika to z wyliczenia:
2978,73 zł : 30 = 99,29 zł
99,29 zł x 30 dni = 2978,70 zł
Potrącenie z zasiłku
W przypadku egzekucji na zaspokojenie należności alimentacyjnej można potrącić nie więcej niż 60 proc. kwoty zasiłku:
2978,70 zł x 60 proc. = 1787,22 zł
Kwota wolna przy potrącaniu należności alimentacyjnej – 500 zł (50 proc. kwoty najniższej emerytury).
Ustalenie kwoty netto zasiłku jako podstawy potrącenia
Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek:
2978,70 zł; po zaokrągleniu 2979 zł – podstawa opodatkowania
(2979 zł x 18 proc.) – 46,33 zł (złożony PIT-2) = 489,89 zł; 490 zł – zaliczka na podatek po zaokrągleniu
2978,70 zł – 490 zł = 2488,70 zł
Zasiłek po odliczeniu kwoty granicznej:
2488,70 zł – 1787,22 zł = 701,48 zł
Gdyby bowiem pracownikowi pozostawić tylko kwotę wolną, zostałaby naruszona kwota graniczna (2488,70 zł – 500 zł = 1988,70 zł > 1787,22 zł). Zatem nie można potrącić więcej niż 1787,22 zł, co sprawi, że do wypłaty pracownikowi pozostanie suma zasiłku wyższa niż kwota wolna.
Uwaga! Przy potrąceniach alimentacyjnych z wynagrodzenia za pracę kwota wolna od potrąceń w ogóle nie obowiązuje.
PRZYKŁAD 1
Dwa świadczenia rozliczane oddzielnie
Pracownik ma zajęcie komornicze niealimentacyjne na sumę 10 000 zł. Przez cały kwiecień chorował, ale za ten miesiąc przysługuje mu wynagrodzenie chorobowe za 9 dni – 1022 zł oraz zasiłek chorobowy za 21 dni w kwocie 2384 zł. W tym przypadku pracodawca musi osobno rozliczyć należności i dokonać potrąceń odrębnie z wynagrodzenia chorobowego, stosując zasady z kodeksu pracy oraz oddzielnie z zasiłku.
Wynagrodzenie chorobowe
Wynagrodzenie chorobowe nie podlega składkom na ubezpieczenia społeczne, a jedynie zdrowotnej. Przy ustalaniu zaliczki na podatek należy uwzględnić miesięczne koszty uzyskania przychodów (podstawowe) i kwotę zmniejszającą podatek (PIT-2), gdyż mimo nieprzepracowania w miesiącu ani jednego dnia pracownik uzyskał przychód ze stosunku pracy, jakim jest wynagrodzenie chorobowe. Wynagrodzenie chorobowe netto (podstawa potrącenia) wynosi 892,02 zł. Potrąceniu podlega maksymalnie połowa wynagrodzenia netto pracownika, tj. 446,01 zł.
Kwotą wolną od potrąceń jest minimalne wynagrodzenie w wysokości przysługującej pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, czyli 1459,48 zł. Po uwzględnieniu kwoty wolnej, która nie ulega zmniejszeniu, gdy wynagrodzenie chorobowe przysługuje za część miesiąca, pracodawca nie może dokonać żadnego ujęcia. Wynagrodzenie netto pracownika jest bowiem niższe od kwoty gwarantowanej.
Zasiłek
Maksymalna kwota potrącenia:
2384 zł x 25 proc. = 596 zł
Kwota wolna po zmniejszeniu proporcjonalnie do okresu, za który przysługuje zasiłek:
500 zł : 30 dni x 21 dni = 350,07 zł
Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek:
2384 zł x 18 proc. = 429,12 zł; 429 zł – zaliczka na podatek po zaokrągleniu
2384 zł – 429 zł = 1955 zł
Zasiłek po odliczeniu kwoty granicznej:
1955 zł – 596 zł = 1359 zł
Za kwiecień, po dokonaniu potrąceń, pracownik otrzyma:
– wynagrodzenie za czas choroby w wysokości 892,02 zł,
– zasiłek chorobowy w wysokości 1359 zł przy jednoczesnym zachowaniu kwoty wolnej (1359 zł > 350,07 zł).
PRZYKŁAD 2
Opiekuńcze też pomniejszane
Pracownik w kwietniu przebywał pięć dni na zasiłku opiekuńczym, który wyniósł 341,50 zł. Ma zajęcie komornicze alimentacyjne. Z zasiłku można mu maksymalnie ująć 196,15 zł, pozostawiając kwotę wolną, która wynosi 83,35 zł. Powyższe kwoty zostały ustalone na podstawie następujących wyliczeń:
Maksymalna kwota potrącenia:
341,50 zł x 60 proc. = 204,90 zł
Kwota wolna po zmniejszeniu proporcjonalnie do okresu, za który przysługuje zasiłek:
500 zł : 30 dni x 5 dni = 83,35 zł
Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek:
342 zł x 18 proc. = 61,56 zł; 62 zł – zaliczka na podatek po zaokrągleniu
341,50 zł – 62 zł = 279,50 zł
Gdyby potrącić dozwoloną kwotę graniczną (204,90 zł), zostałaby naruszona kwota wolna (279,50 zł – 204,90 zł = 74,60 zł < 83,35 zł).
Stąd należy potrącenie odpowiednio zmniejszyć, by pracownikowi pozostawić 83,35 zł:
279,50 zł – 83,35 zł = 196,15 zł – potrącenie
279,50 zł – 196,15 zł = 83,35 zł – zasiłek do wypłaty
PRZYKŁAD 3
Tylko do 60 proc.
W stosunku do pracownika zostały wystawione dwa różne tytuły wykonawcze, na podstawie których pracodawca dokonuje potrąceń: alimentów – miesięcznie po 650 zł oraz pożyczki bankowej – łącznie 5000 zł. Przez cały kwiecień pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim i przysługiwał mu zasiłek chorobowy w wysokości 2676,90 zł brutto (złożony PIT-2). Z uwagi na zbieg potrąceń, łącznie nie mogą one przekroczyć 60 proc. kwoty zasiłku, tj.:
2676,90 zł x 60 proc. = 1606,14 zł
Kwota wolna od potrąceń – 500 zł (50 proc. najniższej emerytury)
Zasiłek po odliczeniu zaliczki na podatek:
2677 zł – zasiłek po zaokrągleniu do pełnych złotych
(2677 zł x 18 proc.) – 46,33 zł = 435,53 zł; po zaokrągleniu 436 zł
2676,90 zł – 436 zł = 2240,90 zł
W ramach kwoty granicznej 1606,14 zł mieści się zarówno rata alimentowa, jak i pozostałe zajęcie. Kwota na zaspokojenie długu bankowego stanowi więc różnicę między kwotą graniczną a alimentami, czyli:
1606,14 zł – 650 zł = 956,14 zł – suma na rzecz spłaty pożyczki.
Po potrąceniach pracownikowi pozostanie: 2240,90 zł – 1606,14 zł = 634,76 zł. Ujęcie kwoty granicznej nie naruszyło kwoty wolnej (634,76 zł > 500 zł).
ⒸⓅ
Co można potrącić
Z zasiłków podlegają kolejno potrąceniu m.in.:
● sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych,
● należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego,
● sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
● nienależnie pobrane świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego,
● nienależnie pobrane zasiłki rodzinne lub pielęgnacyjne, świadczenia rodzinne,
● nienależnie pobrane emerytury, renty.
Podstawa prawna
Art. 139–141 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.).
Art. 833 par. 5 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).
Art. 87 par. 1, par. 3 pkt 2, art. 871 par. 1 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1822 ze zm.).