PROBLEM: Utworzenie Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) i związana z tym likwidacja izb skarbowych, celnych i urzędów kontroli skarbowej wywołały już wiele kontrowersji. Funkcjonariusze i pracownicy obawiali się przede wszystkim utraty swoich przywilejów, pogorszenia warunków pracy, tymczasem nieoczekiwanie pojawił się kolejny problem, który, jak się okazuje, dotyczy wszystkich ubezpieczonych już od lat. Chodzi mianowicie o sposób obliczania zasiłków z ubezpieczenia chorobowego, a dokładniej o niefortunny art. 41 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa; dalej: ustawa zasiłkowa.
Przypomnijmy, że zgodnie z ogólną zasadą podstawa wymiaru zasiłku pracowników to średni przychód z ostatnich 12 miesięcy. Sprawa się komplikuje, gdy w ciągu ostatniego roku pracownik pobierał jakiś składnik wynagrodzenia (np. dodatek specjalny), który przestał być wypłacany, zanim powstała niezdolność do pracy. W takim przypadku oskładkowany składnik – który był przecież przychodem i ubezpieczony otrzymał przez to niższą wypłatę – nie będzie brany pod uwagę przy ustaleniu wysokości zasiłku chorobowego. [ramka 1]
Składnik nie jest kontynuowany
Jak bardzo ta zasada jest niekorzystna dla ubezpieczonych, można zobaczyć właśnie na przykładzie pracowników zlikwidowanych podmiotów. W uproszczeniu, na mocy ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej, izba skarbowa stała się izbą administracji skarbowej (IAS), połączyła się z izbą celną i urzędem kontroli skarbowej, i wstąpiła w prawa i obowiązki łączonych jednostek. W wyniku sukcesji generalnej IAS, wstępując w prawa i obowiązki łączonych jednostek, stała się ich następcą prawnym. Z kolei pracownicy likwidowanych podmiotów stali się – też z mocy prawa – pracownikami w jednostkach organizacyjnych KAS. Zasiłki z ubezpieczenia chorobowego oblicza się dla nich na ogólnych zasadach. Nie będzie tu będzie miała tutaj zastosowania reguła z art. 36 ust. 4 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którą zasiłek ustala się w oparciu o wynagrodzenie uzyskane tylko u aktualnego płatnika. Wprawdzie IAS jest już innym płatnikiem, ale jest następcą prawnym np. urzędu kontroli skarbowej. W podstawie zasiłku będzie więc uwzględniany przychód uzyskany przez pracownika np. w UKS oraz ten obecnie uzyskiwany w IAS. I tu pojawia się problem. Otóż pracownikom w poprzednich podmiotach często nie wypłacano jedynie wynagrodzenia zasadniczego, otrzymywali oni również różnego rodzaju dodatki, które stanowiły istotny procent miesięcznego przychodu (np. w przypadku inspektorów kontroli skarbowej dodatek skarbowy wynosił nie mniej niż 50 proc. wynagrodzenia zasadniczego). Po zmianach i przejściu do KAS ich wynagrodzenie jest skonstruowane podobnie, ale z formalnego punktu widzenia trzeba przyznać, że większość dodatków otrzymywanych podczas zatrudnienia lub pełnienia służby w poprzednich podmiotach nie jest kontynuowana i wypłacana przez IAS. A to oznacza, że do tych dodatków zastosowanie będzie miała opisana wyżej reguła z art. 41 ust. 2 ustawy zasiłkowej – do wyliczenia świadczeń w większości przypadków będzie wzięte pod uwagę tylko wynagrodzenie zasadnicze, niejednokrotnie bardzo niskie.
Wywołuje to słuszne oburzenie zainteresowanych, którzy czują się pokrzywdzeni całą sytuacją. Od dodatków, które teraz nie będą miały wpływu na wysokość zasiłków, były przecież odprowadzane składki.
Może to jednak podatek...
Dotyczy to jednak wszystkich osób, których wynagrodzenie było wypłacane w ten sposób, a nie tylko przechodzących do KAS. Różnica może polegać tylko na stosunku wynagrodzenia zasadniczego do dodatków – jeśli wynagrodzenie zasadnicze było bardzo niskie, a to dodatki stanowiły lwią część wypłaty, problem ten będzie dotkliwiej odczuwalny. Przykładów na to, jak niekorzystny dla ubezpieczonych jest art. 41 ust. 2, jest więcej. Chociażby ten wynikający z zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Na jego podstawie przychód np. z umowy o dzieło zawartej z własnym pracodawcą dolicza się do przychodu ze stosunku pracy i łącznie oskładkowuje. Z samego założenia składki z tego kontraktu nie mogą wpłynąć na wysokość zasiłku, bo umowa o dzieło ma określony termin wykonania. Skoro więc minął, wynagrodzenie zostało wypłacone, to automatycznie stosuje się zasadę art. 41 ust. 2 – zasiłek po wykonaniu umowy o dzieło nie może uwzględniać wynagrodzenia z niej uzyskanego.
Zapytaliśmy więc Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, czy planuje jakieś zmiany legislacyjne. Resort poinformował nas, że nad ustawą zasiłkową prowadzone są prace analityczne, niestety nie podał żadnych szczegółów. Przy czym odpowiadając na nasze pytanie, zwrócił uwagę na cel, jakiemu służy art. 41 ust. 2.
Otóż zasiłki mają za zadanie rekompensować utracony zarobek. Skoro więc jakiś składnik wynagrodzenia nie jest już wypłacany, to nie ma potrzeby jego rekompensaty, bo przecież nawet gdyby ubezpieczony nie zachorował czy nie przebywał na urlopie macierzyńskim, to i tak tego składnika by nie otrzymał. W tej sytuacji ubezpieczeni raczej nie powinni spodziewać się nowelizacji przepisu na ich korzyść.
Potrzeby zmian nie widzi także ZUS. Podobnie jak ministerstwo uważa, że zasiłek to ekwiwalent za utracony zarobek, którym nie może przecież być dodatek już nieprzysługujący.
Z jednej strony nie można takiemu rozumowaniu odmówić racji. Dodatkowo takie rozwiązanie jest korzystne dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do którego składki zostały wpłacone, a nie wpłyną na wysokość wydatków, co też oznacza, że raczej nie można się spodziewać zmiany przepisów na korzyść ubezpieczonych. Z drugiej jednak strony takie podejście potwierdza pogląd, że składki są tak naprawdę podatkiem odprowadzanym od przychodu, a nie składką na ubezpieczenie chroniące przed skutkami jakiegoś zdarzenia. ⒸⓅ
RAMKA 1. Jak to wygląda w praktyce
Pracownik od stycznia do końca grudnia 2016 r. wraz z wynagrodzeniem w wysokości 2000 zł brutto miał wypłacany dodatek specjalny w wysokości 1000 zł brutto. Sytuacja firmy się pogorszyła i od stycznia 2017 r. pracownik ten nie otrzymuje już tego dodatku. Przez cały styczeń (1–31) 2017 r. był chory, jaki zasiłek otrzymał?
Składki odprowadzane w 2016 roku:
Płaca zasadnicza2000,00 zł
Dodatek specjalny1000,00 zł
Brutto3000,00 zł
Podstawa wymiaru składek społecznych3000,00 zł
Składka emerytalna finansowana przez pracownika292,80 zł
Składka rentowa finansowana przez pracownika45,00 zł
Składka chorobowa (w całości finansowana przez pracownika)73,50 zł
Przychód2588,70 zł
Koszty uzyskania111,25 zł
Ulga podatkowa46,33 zł
Podstawa wymiaru składki zdrowotnej2588,70 zł
Składka na ubezpieczenie zdrowotne 9 proc.232,98 zł
Składka na ubezpieczenie zdrowotne 7,75 proc.200,62 zł
Zaliczka podatku dochodowego 18 proc.199,00 zł
Wynagrodzenie netto2156,72 zł
JAKI ZASIŁEK OTRZYMAŁ
80 proc. podstawy wymiaru i 31 dni zasiłku (wynagrodzenia) chorobowego
2000 zł – 13,71 proc. składek = 1 725,80 zł – podstawa wymiaru zasiłku
1725,80 zł : 30 dni = 57,53 zł
57,53 zł x 80 proc. = 46,02 zł – stawka dzienna
Za 31 dni choroby otrzyma brutto 1426,62 zł (46,02 zł x 31 dni)
JAKI ZASIŁEK OTRZYMAŁBY Z UWZGLĘDNIENIEM DODATKU
80 proc. podstawy wymiaru i 31 dni zasiłku (wynagrodzenia) chorobowego
3000 zł – 13,71 proc. składek = 2588,70 zł – podstawa wymiaru zasiłku
2588,70 zł : 30 dni = 86,29 zł
86,29 zł x 80 proc. = 69,03 zł – stawka dzienna
Za 31 dni choroby otrzymałby brutto 2139,93 zł (69,03 zł x 31 dni) ⒸⓅ
RAMKA 2. Resort rodziny: trwa analiza przepisów
Obecnie prowadzone są szerokie prace analityczne nad obowiązującymi aktualnie przepisami ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, które przesądzą o kierunku i zakresie zmian w prawie do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego i ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków dla ubezpieczonych. Ponadto informujemy, że podstawowym celem zasiłków chorobowych wypłacanych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa jest zrekompensowanie utraconych zarobków. W związku z powyższym składniki wynagrodzenia, które przysługują tylko do określonego terminu, nie powinny być uwzględniane przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należnego za okres po tym terminie. ⒸⓅ
RAMKA 3. ZUS: nie ma potrzeby zmian
Przepis art. 41 ust. 2 ustawy zasiłkowej nie wymaga zmiany. Ustanawia bowiem zasadę, zgodnie z którą zasiłek chorobowy nie rekompensuje składnika wynagrodzenia, którego pracownik nie otrzymałby, wykonując pracę po upływie okresu, na który składnik ten został pracownikowi przyznany. Zasiłek chorobowy oraz pozostałe świadczenia w razie choroby i macierzyństwa są ekwiwalentem utraconego wynagrodzenia. Zatem skoro pracownik za wykonywaną pracę nie otrzymałby składnika wynagrodzenia po upływie terminu jego przysługiwania, to nie jest uzasadnione, by składnik taki był uwzględniany w podstawie wymiaru zasiłku przysługującego po tym terminie. Opłacanie składki na ubezpieczenie chorobowe powoduje, że składnik ten będzie uwzględniony w podstawie wymiaru zasiłku przysługującego przed upływem okresu, na który ten składnik wynagrodzenia został przyznany. Warunkiem jest, że pracownik nie zachowuje do niego prawa w okresie pobierania zasiłku. ⒸⓅ
Podstawa prawna
Ustawa z 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. poz. 1947 ze zm.).
Ustawa z 16 listopada 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. poz. 1948 ze zm.).
Art. 41 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 372 ze zm.).
Art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).