Po pozytywnym rozpatrzeniu przez Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) skargi kasacyjnej złożonej przez dr. Adama Bodnara, rzecznika praw obywatelskich (RPO), córka zajmująca się niepełnosprawną matką otrzymała świadczenie pielęgnacyjne.
Jest to kolejna sprawa, która jest związana z niewykonanym do tej pory wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2014 r. (sygn. akt K 38/13). Sędziowie uznali w nim za sprzeczny z prawem art. 17 ust. 1b ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1518 ze zm.) w zakresie, w jakim różnicuje uprawnione osoby zajmujące się niepełnosprawnym członkiem rodziny do świadczenia pielęgnacyjnego od momentu powstania dysfunkcji zdrowotnej. Zakwestionowany przez trybunał przepis przewiduje bowiem, że od 1 stycznia 2013 r. o tę formę wsparcia można się ubiegać, o ile niepełnosprawność pojawiła się przed ukończeniem 18 lub 25 lat (wcześniej świadczenie pielęgnacyjne przysługiwało wszystkim opiekunom). Problem w tym, że TK nie orzekł o jego wyeliminowaniu z obrotu prawnego, a jedynie zobowiązał ustawodawcę do dokonania zmiany ustawy.
Jednak niektórzy opiekunowie osób, które uszczerbku na zdrowiu doznały w dorosłym życiu, nie czekając na nowelizację przepisów, postanowili walczyć o świadczenie w postępowaniu administracyjnym oraz przed sądami, wywodząc swoje uprawnienie bezpośrednio z orzeczenia trybunału. Podejmowane przez nich działania są wspierane przez RPO. Tak było w przypadku córki opiekującej się niepełnosprawną matką, w której sprawie rzecznik złożył skargę. NSA orzekł, że skoro sądy są związane wyrokiem TK w zakresie stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu prawa, to znaczy, że nie mogą uchylić się od tego związania przez wzgląd na jakiekolwiek treści zawarte w jego uzasadnieniu, ponieważ nie stanowi ono treści rozstrzygnięcia (sygn. akt I OSK 1512/16).
Na skutek uwzględnienia skargi samorządowe kolegium odwoławcze ponownie rozpatrzyło wniosek o świadczenie pielęgnacyjne i przyznało je opiekunowi bezterminowo. Zostało ono przyznane z datą wsteczną – od 1 lipca 2013 r. – kiedy to z mocy prawa uchylono decyzje o świadczeniu pielęgnacyjnym wydane do końca 2012 r., a taką właśnie dysponowała skarżąca kobieta.
Jednocześnie w związku z tym, że dotychczas otrzymywała ona wynoszący 520 zł zasiłek dla opiekuna – który wprowadzono po tym, jak TK we wcześniejszym wyroku uznał za bezprawne wygaszenie uprawnień do świadczeń nabytych przed 1 stycznia 2013 r. – należne jej zaległe świadczenia zostały pomniejszone o jego kwotę (to wypłacane na bieżąco wynosi obecnie 1406 zł miesięcznie).
– Decyzja organu odwoławczego wskazuje na możliwość skutecznego ubiegania się o świadczenie przez opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych – podkreśla Lesław Nowacki, dyrektor zespołu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego w Biurze RPO.
