Ostatnie dwa tygodnie obfitują w mediach w wypowiedzi na temat zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz świadczenia wychowawczego z programu „Rodzina 500 plus”. Głos zabierają przedstawiciele pracodawców, pracowników, związków zawodowych, eksperci, a nawet przedstawiciele rządu. Dyskusję wywołała informacja o tym, że sieć handlowa Auchan uwzględnia 500 zł przyznawane na dziecko przy wypłacie świadczeń z funduszu socjalnego i zobowiązuje swoich pracowników do składania oświadczeń o pobieraniu lub nie świadczenia wychowawczego. Czas na krótkie podsumowanie tej dyskusji oraz krytyczną ocenę kilku mitów, które wyrosły na jej gruncie.

PRAWDA

Organy państwowe winne całemu zamieszaniu.
Z jednej strony państwo wymaga od pracodawców, by dzielili środki funduszu sprawiedliwie, tj. z uwzględnieniem sytuacji socjalnej pracowników. Pracodawców, którzy nie zbadają tej sytuacji, lub, co gorsza, nie zbadają jej w stopniu wystarczającym, karze poprzez naliczenie składek na ubezpieczenia społeczne.
Z drugiej strony państwo sugeruje – inicjując choćby kontrole Państwowej Inspekcji Pracy – że jest przeciwne uwzględnianiu 500+ przy analizie sytuacji socjalnej pracowników. Na końcu jest pracodawca, który musi zdecydować. Jeśli nie uwzględni świadczenia 500+, narazi się ZUS, jeśli uwzględni – narazi się PIP. U niektórych pracodawców działają związki zawodowe, które również mają swoje zdanie na ten temat i określone środki prawne, by je zamanifestować.
Państwo – ustawodawca – poprzez tworzenie nieprecyzyjnego i wzajemnie sprzecznego prawa doprowadziło do takiej sytuacji, w której cierpią pracodawcy i pracownicy. Zapomina się przy tym, że pracodawcy mogą zrezygnować z tworzenia funduszu – wszyscy ci, którzy fundusz jednak tworzą i wspierają swoich pracowników, powinni być uważani za wzór i chronieni przez organy państwowe. Pracodawcy ci w końcu po części wyręczają państwo w jego obowiązku pomocy socjalnej obywatelom.

PRAWDA

Pracownik może odmówić udzielenia informacji o pobieraniu świadczenia wychowawczego.
Uzyskiwanie przez pracodawcę informacji o pobieraniu przez pracownika świadczenia wychowawczego jest przetwarzaniem danych osobowych według ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 922). Dlatego przekazanie tej informacji pracodawcy jest dobrowolne, podobnie jak przekazanie innych danych, z wyjątkiem wymienionych w kodeksie pracy (dalej: k.p.). Odmowa udzielenia informacji na temat pobierania świadczenia niesie jednak określone skutki. Skoro pracownik odmawia przekazania informacji o swojej sytuacji socjalnej albo nawet jedynie o części tej sytuacji, tj. świadczeniu 500+, to pracodawca jej nie zna. W takim wypadku pracodawca może odmówić świadczenia takiemu pracownikowi albo uznać, że kwalifikuje się do progu pracowników o najwyższych dochodach, i z tego powodu przyznać mu najniższe świadczenie.

MIT

Pracodawca nie może uwzględniać świadczeń wychowawczych z programu „Rodzina 500 plus” w dochodzie pracownika.
Podstawowym kryterium, które pracodawca musi uwzględniać podczas przyznawania świadczeń z funduszu, jest kryterium socjalne, na co składa się sytuacja życiowa, rodzinna i materialna pracownika. Ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 800 ze zm.) nie precyzuje, co dokładnie kryje się pod tymi pojęciami. Konkretyzacja powinna nastąpić w regulaminie funduszu.
W kontekście świadczenia wychowawczego, dla uniknięcia wątpliwości, regulamin powinien jasno wskazywać, czy pracodawca będzie brał je pod uwagę, badając sytuację materialną pracownika. Jeśli regulamin o tym milczy, to pracodawca i tak powinien uwzględnić świadczenie, gdyż jest ono stałym przychodem pracownika i jego rodziny. Nie ma żadnego powodu, dla którego powinno zostać pominięte. Świadczenie wychowawcze nie musi być uwzględniane w sytuacji materialnej jedynie w odniesieniu do takich świadczeń, wobec których ze względu na ich naturę pełne badanie sytuacji socjalnej nie jest konieczne, jak np. spotkanie integracyjne. Z kolei jego uwzglednienie jest absolutnie konieczne np. przy zapomogach.

MIT

Pracodawca może zwolnić pracownika, który odmówił podania informacji o pobieraniu świadczenia z programu „Rodzina 500 plus”.
Przekazanie przez pracownika informacji o pobieraniu świadczenia wychowawczego jest dobrowolne, co gwarantuje ustawa o ochronie danych osobowych. Pracodawca nie może pozbawić pracownika tej ustawowej ochrony, zmuszając go do wyjawienia informacji. Tym bardziej więc nie jest uprawniony do zwolnienia pracownika wyłącznie z powodu odmowy udzielenia informacji o pobieraniu świadczenia wychowawczego. Takie działanie byłoby naruszeniem prawa.

MIT

Uwzględnianie przez pracodawcę świadczenia wychowawczego z programu „Rodzina 500 plus” przy ocenie sytuacji materialnej pracownika jest niesprawiedliwe.
Świadczenie wychowawcze jest rzeczywistym, regularnym przychodem pracownika. Nie ma znaczenia, że nie wynika ono ze stosunku pracy. Gdyby pracodawcy nie uwzględniali świadczenia wychowawczego w sytuacji materialnej, pracownik, który je pobiera, otrzymałby świadczenie z funduszu w wysokości wyższej niż pracownik, który nie korzysta z tego rodzaju pomocy, mimo, że ich dochody na członka rodziny byłyby identyczne. Co więcej, z funduszu mogą być przyznawane świadczenia przeznaczone wyłącznie dla pracowników posiadających dzieci, jak np. dofinansowanie kolonii lub paczki świąteczne, i nie jest to uważane za przejaw niesprawiedliwości. Warto także pamiętać, że środki funduszu są ograniczone. Pracodawca musi mieć pewność, że przyznaje świadczenia tym, którzy najbardziej ich potrzebują – mogą to być pracownicy posiadający dzieci, ale równie dobrze osoby samotne. Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie preferuje przy tym sytuacji rodzinnej – jest ona jednym z trzech elementów oceny sytuacji socjalnej obok sytuacji materialnej i życiowej. Państwo ma obowiązek pomóc każdemu potrzebującemu, pracodawca ma taki obowiązek tylko wówczas, gdy nie zrezygnuje z ZFŚS i tylko w zakresie posiadanych środków funduszu.

MIT

Pracodawca może pominąć przy podwyżkach pracownika pobierającego świadczenie wychowawcze.
Kryteria decydowania o wysokości świadczeń z funduszu oraz o wysokości wynagrodzenia są całkowicie różne. W pierwszym przypadku jest to sytuacja życiowa, rodzinna i materialna. Wysokość wynagrodzenia powinna być z kolei determinowana rodzajem, ilością i jakością wykonywanej pracy, kwalifikacjami niezbędnymi do jej wykonywania oraz wysiłkiem i odpowiedzialnością, które jej towarzyszą. Wynika to wprost z art. 78 par. 1 k.p. oraz z art. 183c par. 1 k.p. Uzależnianie przyznania podwyżki od pobierania świadczenia wychowawczego będzie sprzeczne z prawem.