Osoby ubezpieczone w Narodowym Funduszu Zdrowia mają prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych. To jednak nie oznacza, że publiczna placówka nie może pobierać opłat.

Osoby ubezpieczone są uprawnione, na zasadach i w zakresie określonym w ustawie z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 210, poz. 2135 ze zm.), do otrzymania bezpłatnych usług medycznych.
Kwestie dopuszczalności pobierania opłat za wykonane świadczenia przez samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (SP ZOZ) należy rozpatrywać w kontekście przepisów ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89 z późn. zm.). Zgodnie z art. 33 ust. 1 tej ustawy publiczny zakład opieki zdrowotnej udziela świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych osobom ubezpieczonym oraz innym osobom, uprawnionym do tych świadczeń na podstawie odrębnych przepisów, nieodpłatnie, za częściową odpłatnością lub całkowitą odpłatnością. Jednocześnie art. 34 ust. 1 tej ustawy stanowi, że przy ustalaniu wysokości opłaty za świadczenia zdrowotne udzielane wspomnianym osobom stosuje się ceny urzędowe, jeżeli przepisy odrębne przewidują odpłatność za ich udzielanie.
Opłata za wizytę bez skierowania
Wśród przepisów, które dają możliwość pobierania opłat od osób ubezpieczonych, jest np. art. 61 ustawy o świadczeniach, który stanowi, że ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne udzielone świadczeniobiorcy bez skierowania lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, z wyjątkiem stanu nagłego, opłaca pacjent.
Z kolei, w świetle art. 33 ust. 4 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, publiczna placówka ochrony zdrowia pobiera opłatę za świadczenia zdrowotne udzielone osobie znajdującej się w stanie nietrzeźwości, niezależnie od uprawnień do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych, jeżeli jedyną bezpośrednią przyczyną udzielonego świadczenia było zdarzenie spowodowane stanem nietrzeźwości tej osoby.
Od momentu wejścia w życie przepisów ustawy z 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (tj. od 29 września 2007 r.) publiczne zakłady opieki zdrowotnej mają również możliwość pozyskiwania środków finansowych z umów z zakładami ubezpieczeń. Zapisy art. 54 ust. 2b wzmiankowanej ustawy umożliwiają SP ZOZ wykonywanie odpłatnych świadczeń na podstawie umów z podmiotami działającymi w oparciu o przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. nr 124, poz. 1151 z późn. zm.).
Wysokość opłat ustala kierownik
W przypadku osób nieuprawnionych do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, czyli takich, które nie mają żadnego tytułu do objęcia ich ubezpieczeniem zdrowotnym, wysokość opłat za udzielanie im świadczeń ustala kierownik publicznego zakładu opieki zdrowotnej, w którym dane świadczenie jest wykonywane. Robi to na podstawie rozporządzenia ministra zdrowia z 27 stycznia 2000 r. w sprawie sposobu ustalania opłat za świadczenia zdrowotne udzielane przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej osobom nieuprawnionym do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 8, poz. 113).
Pobieranie
nienależnych opłat za udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej osobom ubezpieczonym może być uznane za wykroczenie
Ważne!
Kierownik publicznego zakładu opieki zdrowotnej, który wprowadził opłaty od osób ubezpieczonych za udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, może również podlegać odpowiedzialności pracowniczej wobec organu założycielskiego placówki, który nadzoruje jej działalność
Kierownik publicznego zakładu opieki zdrowotnej ustala wysokość opłaty w oparciu o koszt własny sprzedaży świadczenia zdrowotnego. Jeżeli przepisy dają mu możliwość jedynie ustalania opłaty za świadczenia udzielane osobom nieuprawnionym, to trzeba przyjąć, że nie ma on takich uprawnień w stosunku do ubezpieczonych oraz innych osób uprawnionych do świadczeń na podstawie odrębnych przepisów.
Pobieranie opłat za udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej osobom ubezpieczonym może być uznane za wykroczenie. Zgodnie z art. 193 pkt 4 i 5 ustawy o świadczeniach, kto pobiera nienależne opłaty od ubezpieczonych za świadczenia objęte umową z funduszem o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, podlega karze grzywny. Takiej samej karze podlega również ten, kto uniemożliwia lub ogranicza w poważnym stopniu dostęp świadczeniobiorców do świadczeń opieki zdrowotnej. Ponadto dyrektor oddziału wojewódzkiego NFZ może nałożyć na świadczeniodawcę, pobierającego nienależne opłaty od pacjentów za świadczenia będące przedmiotem umowy, karę w wysokości do 2 proc. kwoty zobowiązania wynikającego z umowy podpisanej z funduszem. Możliwość taką przewidują przepisy ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, będące załącznikiem do rozporządzenia ministra zdrowia z 6 października 2005 r. (Dz.U. nr 197, poz. 1643).
Opłaty za znieczulenie
Bardzo powszechne jest pobierania opłat od rodzących kobiet za znieczulenie przy porodzie. Warto natomiast wiedzieć, że NFZ finansuje to świadczenie, ale gdy jego wykonanie wynika ze wskazań medycznych. W warunkach udzielania znieczulenia określonych przez fundusz oprócz nieprawidłowego przebiegu naturalnego porodu (czyli np. poród kleszczowy, mnogi, przedwczesny) jest mowa również o porodzie fizjologicznym. Należy zatem uznać, że pobieranie przez świadczeniodawców opłat od świadczeniobiorców za będące przedmiotem umowy z funduszem świadczenia opieki zdrowotnej związane z ciążą, porodem lub połogiem trzeba kwalifikować jako naruszenie przepisów prawa.
W przypadku opłat za obecność w czasie porodu członka rodziny lub innej osoby bliskiej należy zaznaczyć, że ten rodzaj świadczenia nie jest objęty umową zawieraną z NFZ, ale rozstrzygając możliwość pobierania w tym przypadku opłat, należy uwzględnić przepisy o prawach pacjenta. W szczególności należy mieć na uwadze art. 19 ust. 3 pkt 1 wspomnianej ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, zgodnie z którym w placówkach medycznych dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych pacjent ma również prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską lub inną osobę przez siebie wskazaną. Dlatego obecność członka rodziny lub innej osoby bliskiej przy rodzącej kobiecie powinna być traktowana jako element opieki pielęgnacyjnej i w związku z tym należy uznać, że jest to prawo pacjenta. Rozstrzygając o możliwości pobierana w tym przypadku opłat, należy mieć na uwadze art. 19 ust. 4 ustawy o ZOZ, zgodnie z którym koszty realizacji tego uprawnienia nie mogą obciążać szpitala. W związku z powyższym należy stwierdzić, że w wypadku porodów rodzinnych świadczeniodawca może pobierać opłaty z tytułu obecności w czasie porodu osoby bliskiej, ale wysokość tych opłat nie może przekraczać kosztów ponoszonych przez świadczeniodawcę w związku z zapewnieniem realizacji tego prawa pacjentce.
PONADSTANDARDOWE USŁUGI
Odnosząc się do praktyki pobierania opłat za możliwość przebywania świadczeniobiorców w salach jednoosobowych lub jednostanowiskowych salach porodowych, należy stwierdzić, że jest to sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa, o których mowa w rozporządzeniu ministra zdrowia z 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz.U. nr 213, poz. 1568). Natomiast naruszenie praw pacjenta w zakresie porodów rodzinnych (np. poprzez uniemożliwienie członkowi rodziny lub osobie bliskiej udziału w porodzie lub pobieranie opłat za poród rodzinny w wysokości przekraczającej wysokość kosztów świadczeniodawcy poniesionych z tego tytułu) może stanowić, zgodnie z art. 19a ustawy o ZOZ, podstawę do roszczenia tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 kodeksu cywilnego.
DOMINIKA SIKORA