Podjęcie działalności gospodarczej przez rolnika nie musi oznaczać utraty rolniczego ubezpieczenia. Zostanie go jednak pozbawiony, gdy nie przedstawi na czas informacji o osiągniętym przychodzie.
Rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, oraz jego domownik podlegają z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników, ale jeśli nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu. Pierwszeństwo ma zatem podleganie ubezpieczeniu społecznemu w ZUS, co potwierdza także art. 5 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, według którego ubezpieczenie społeczne rolników, jeżeli nie podlegają oni obowiązkowi ubezpieczeń społecznych na podstawie ustawy, regulują odrębne przepisy.
Zasadniczo więc prowadzenie firmy wyłącza możliwość podlegania ubezpieczeniu rolniczemu. Istnieje jednak od tej reguły wyjątek – jeżeli bowiem rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej trzy lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracę przy jej prowadzeniu, może podlegać nadal temu ubezpieczeniu, jeżeli spełni jednocześnie następujące warunki:
1) złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności;
2) będzie jednocześnie dalej prowadził działalność rolniczą lub stałą w gospodarstwie rolnym obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub w dziale specjalnym;
3) nie pozostaje w stosunku pracy lub w stosunku służbowym;
4) nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;
5) kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekroczyła w jego przypadku kwoty 3258 zł (kwota ta ulega corocznej waloryzacji).
Ważne terminy
Zaświadczenie albo oświadczenie, że nie została przekroczona kwota podatku dochodowego, rolnik lub domownik zobowiązany jest także złożyć w KRUS do 31 maja każdego roku podatkowego. Zachowanie tego terminu ma istotne znaczenie, gdyż niezłożenie zaświadczenia albo oświadczenia w ogóle lub niezachowanie terminu jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia z dniem, do którego trzeba było złożyć taki dokument do KRUS. Zatem zaniedbanie tego obowiązku pociąga za sobą automatyczną utratę ubezpieczenia rolniczego. Następuje to z mocy prawa i nie jest uzależnione od uprzedniego indywidualnego pouczenia ubezpieczonego przez organ rentowy o obowiązkach wynikających z art. 5a ust. 3 i 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Potwierdzają to wyrok Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2008 r., sygn. akt I UK 287/07 oraz uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 17 września 2015 r., sygn. akt III UZP 1/15. Sankcja za brak zaświadczenia (oświadczenia) jest więc bardzo poważna, co powinni mieć na uwadze wszyscy rolnicy chcący nadal korzystać z ubezpieczenia w KRUS w czasie prowadzenia swojej firmy.
Tylko zdarzenie losowe
W ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników przewidziano możliwość przywrócenia terminu do złożenia zaświadczenia (oświadczenia) na wniosek zainteresowanego rolnika lub domownika. KRUS przywróci termin, jeżeli rolnik udowodni, że niezachowanie terminu nastąpiło wskutek zdarzeń losowych. Przyjmuje się w orzecznictwie sądowym, że zdarzenie losowe w rozumieniu przepisów tej ustawy to zdarzenia spowodowane zarówno działaniem sił przyrody, jak i działaniem innego człowieka, niemożliwe do uniknięcia i niezależne od woli osoby wywodzącej z niego skutki prawne.
W szczególności mogą to być sytuacje związane z działaniem takich sił jak ogień, powódź, grad, obsunięcie się ziemi, ale także zdarzenia związane z działaniami ludzkimi, jak wypadek komunikacyjny, przestępstwo, nagła i nieprzewidziana choroba. W orzecznictwie uznaje się również, że zasadniczo choroba rolnika lub członków jego rodziny, która wymaga jego aktywności związanej ze sprawowaniem opieki, może być uznana jako zdarzenie losowe i stanowić podstawę wniosku o przywrócenie uchybionego terminu. Tak wskazywał Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 22 czerwca 2016 r., sygn. akt III AUa 1171/15. Musi to być jednak choroba rzeczywiście uniemożliwiająca zachowanie tego terminu. Podkreśla się również, że zdarzenia losowe uzasadniające przywrócenie terminu powinny mieć charakter nagły. Dlatego nie będzie uzasadniać przywrócenia terminu np. długotrwała choroba serca, na którą cierpiał ojciec rolnika prowadzącego firmę. Podobnie powszechnie zdarzające się infekcje u dzieci nie stanowią zdarzenia losowego, które w normalnym związku przyczynowym uniemożliwiają wywiązanie się z obowiązku złożenia wymaganego zaświadczenia lub oświadczenia.
Zdarzenie losowe nie może być też utożsamiane z brakiem wiedzy o konieczności złożenia w KRUS stosownego zaświadczenia ani brakiem winy w uchybieniu terminowi do dokonania tej czynności. Nieznajomość prawa również nie stanowi zdarzenia losowego uzasadniającego przywrócenie terminu.
Można zaskarżyć do sądu
Jeśli KRUS nie przywróci terminu na złożenie zaświadczenia (oświadczenia), to rolnik może zaskarżyć niekorzystną dla niego decyzję do sądu, składając odwołanie. Może także zaskarżyć decyzję wyłączającą go z ubezpieczenia społecznego rolników. Termin na złożenie odwołania wynosi miesiąc od daty otrzymania decyzji. Jeśli KRUS go nie uwzględni, sprawa trafia do sądu, który rozpoznaje ją w ramach procesu. Ważne jest przy tym, że to na rolniku (domowniku) domagającym się przywrócenia ubezpieczenia rolniczego spoczywa obowiązek udowodnienia okoliczności to uzasadniających. To on musi więc przekonać sąd do słuszności swego odwołania, wykazując swoje twierdzenia dowodami z dokumentów lub zeznań świadków.
Tylko udowodnienie wystąpienia zdarzenia losowego przekona KRUS do przywrócenia terminu do złożenia zaświadczenia.
Podstawa prawna
Art. 5 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.).
Art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 277).
