Rozmawiamy z HALINĄ WOLIŃSKĄ, dyrektorem Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych w Centrali ZUS - Osoby, które do końca tego roku nabędą prawo do wcześniejszych emerytur, mogą przejść na takie świadczenie w następnych latach. Będzie obliczone na starych zasadach. Wniosek o świadczenie muszą jednak złożyć przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego.
• Docierają do nas sygnały, że pracodawcy próbują przekonać osoby mające już prawo do emerytury, że jeśli nie złożą w tym roku wniosku o świadczenie, to stracą do niego prawo. Czy to prawda?
- Nie. Żaden przepis ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie uchyla od 1 stycznia 2009 r. przepisów art. 29 i 46 określających warunki, których spełnienie uprawnia pracownika do wcześniejszej emerytury.
• Co to w praktyce oznacza?
- Pracownica urodzona przed 1 stycznia 1949 r., która nie osiągnęła ustawowego wieku emerytalnego, może otrzymać emeryturę, jeśli osiągnęła 55 lat i udowodni co najmniej 30-letni staż ubezpieczeniowy (okres składkowy i nieskładkowy). Z takiej możliwości skorzysta też osoba, która ma co najmniej 20-letni staż i jest całkowicie niezdolna do pracy. Natomiast mężczyzna może przejść na wcześniejszą emeryturę po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35-letni staż albo jeżeli ma co najmniej 25-letni staż i został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. Osoba, która przez cały okres wymagany do przyznania tej emerytury była pracownikiem, nie musi spełniać żadnych dodatkowych warunków. Natomiast osoba, która ma wymagany wiek i staż ubezpieczeniowy, ale składa się on nie tylko z okresów zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, ale także z okresów innej działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i okresów nieskładkowych, ma prawo do wcześniejszej emerytury, jeżeli ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę była pracownikiem oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym pozostawała w stosunku pracy przez co najmniej sześć miesięcy.
• Czy taka osoba musi zwolnić się z pracy, aby uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury?
- Nie. Osobie spełniającej wymagane warunki ZUS wyda decyzję ustalającą prawo do emerytury bez względu na to, czy nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy, jednak wypłatę świadczenia podejmie dopiero po przedłożeniu przez emeryta zaświadczenia o ustaniu tego stosunku pracy.
• Kobiety urodzone przed 1 stycznia 1949 r. w tym roku kończą 60 lat, więc przechodzą na właściwe emerytury. A co z mężczyznami?
- Faktycznie obecnie z osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., z prawa do przechodzenia na wcześniejsze emerytury mogą korzystać tylko mężczyźni, którzy nie ukończyli 65 lat. Ale prawo do wcześniejszej emerytury na zasadach określonych w art. 29 ustawy emerytalnej mają również pracownicy, którzy urodzili się po 31 grudnia 1948 r., jeśli wymagane warunki (wiek, staż pracy, niezdolność do pracy) spełnią najpóźniej 31 grudnia 2008 r. i nie są członkami otwartego funduszu emerytalnego lub z niego wystąpią. Warto jednak pamiętać, że ten rok jest ostatnim na spełnienie warunków wymaganych do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury pracowniczej. Nie jest to jednak ostateczny termin na zgłoszenie wniosku o przyznanie wcześniejszej emerytury. Ustawa nie uzależnia bowiem przyznania wcześniejszej emerytury od złożenia wniosku o jej przyznanie do 31 grudnia 2008 r.
• Kto faktycznie skorzysta z takiej możliwości?
- Skorzystać mogą tylko kobiety, które urodziły się w latach 1949-1953, bo tylko one skończą 55 lat do 31 grudnia 2008 r.
• Kto z mężczyzn skorzysta z wcześniejszych emerytur?
- Mężczyźni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. Mogą oni zatem odchodzić na wcześniejszą emeryturę po osiągnięciu 60 lat, jeżeli mają co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz są całkowicie niezdolni do pracy albo, co jest nowością, jeżeli osiągnęli 60 lat i mają co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy. W praktyce oznacza to, że z takiej możliwości skorzystają mężczyźni urodzeni w latach 1943-1948, którzy nie osiągnęli jeszcze pełnego wieku emerytalnego (65 lat), a nie mogli do tej pory skorzystać z wcześniejszej emerytury, bo ich stan zdrowia nie daje podstaw do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. Jeśli legitymują się 35 latami składkowymi i nieskładkowymi, uzyskają prawo do emerytury bez konieczności posiadania orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy. Dodatkowo muszą przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę być pracownikiem i w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym pozostawać w stosunku pracy przez co najmniej sześć miesięcy. Warto przy tym wiedzieć, że wobec osób, które urodziły się przed 1949 r., nie wprowadzono żadnych ograniczeń czasowych na spełnienie wszystkich warunków uprawniających do wcześniejszej emerytury.
• Czy jeśli mężczyzna złoży wniosek o emeryturę w 2009 roku będzie ona policzona według nowych zasad?
- Nie. Osoby, które urodziły się przed 1 stycznia 1949 r., nie są objęte reformą emerytalną, dlatego mają prawo do emerytury w całości obliczonej według tzw. starych zasad, nawet jeśli zgłoszą wniosek o emeryturę w 2009 roku lub jeszcze później.
• Kiedy złożyć więc wniosek o wcześniejszą emeryturę?
- Wniosek o wcześniejszą emeryturę można zgłosić w każdym czasie, jednak aby uzyskać prawo do wcześniejszej, należy to zrobić przed ukończeniem powszego wieku emerytalnego. Emerytura na zasadach określonych w art. 46 w związku z art. 29 ustawy, przewidziana jest dla kobiet, które nie osiągnęły pełnego wieku emerytalnego (60. lat). Zgłoszenie wniosku przez kobietę, która ukończyła już ten wiek, spowoduje przyznanie emerytury na podstawie innego przepisu i obliczenie jej wysokości według nowych zasad.
• Na jakiej zasadzie będzie więc od nowego roku liczona emerytura dla osób urodzonych po 1948 roku, które od 1 stycznia 2009 r. będą przechodzić na wcześniejsze emerytury z tytułu spełnienia do końca 2008 roku warunków stażowych i wiekowych (np. kobieta urodzona w 1953 roku, mająca 30 lat stażu). Czy według obecnie obowiązującego algorytmu czy na nowych kapitałowych zasadach?
- Osobom, które będą przechodziły na wcześniejsze emerytury, przysługujące z tytułu ukończenia do 31 grudnia 2008 r. wymaganego wieku i udowodnienia okresu warunkującego przyznanie świadczeń, wysokość emerytury zostanie obliczona na starych zasadach, wynikających z art. 53 ustawy emerytalnej.
• Dyrektorzy szkół obawiają się, że w nowym roku będą mieć problemy z personelem. Okazuje się bowiem, że wielu nauczycieli, obawiając się utraty przywilejów nauczycielskich, chce zwolnić się z pracy. Czy faktycznie takie osoby mają powody do niepokoju?
- Nie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed l stycznia 1969 r., będą mieli prawo do emerytury bez względu na wiek na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela. Z takiej możliwości można skorzystać także wtedy, gdy wniosek o to świadczenie zgłoszony zostanie po 31 grudnia 2008 r. Osoby te muszą jednak spełnić do końca tego roku wszystkie wymagania stażowe pod względem okresów składkowych i nieskładkowych oraz stażu pracy w szkole.
• Czy osoba taka może złożyć wniosek o emeryturę i czy otrzyma świadczenie?
- Nie. Otrzyma decyzję negatywną, bowiem nie spełniła warunku koniecznego do przyznania świadczenia emerytury bez względu na wiek, jakim jest rozwiązanie stosunku pracy.
• Jaki jest więc sens składania takiego wniosku o emeryturę nauczycielską przez osoby, które nie chcą na razie z takiej emerytury skorzystać?
- Składając wniosek o emeryturę nauczyciel musi przedstawić wszystkie świadectwa pracy oraz zaświadczenia o wysokości zarobków na druku Rp-7. Pracownik ZUS będzie więc mieć możliwość zweryfikowania dokumentów uprawniających do wcześniejszej emerytury, a osoba taka, otrzymując decyzję odmowną, uzyska informacje, czy spełniła warunki uprawniające do wcześniejszej emerytury, dotyczące wymaganego stażu ogólnego i nauczycielskiego.
• Czy to oznacza, że ta decyzja będzie wiążąca dla ZUS na przykład za dwa lata?
- I tak, i nie. Nauczyciel, składając na przykład za dwa lata wniosek o wcześniejszą emeryturę nauczycielską, będzie pewny, że 31 grudnia 2008 r. spełnił wszystkie wymagania stażowe. Jednak nie wolno zapominać, że ostatnim zatrudnieniem wykonywanym przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę musi być zatrudnienie w charakterze nauczyciela, a ten stosunek pracy musi zostać rozwiązany przed złożeniem wniosku o świadczenie. Równocześnie, w okresie od dnia rozwiązania stosunku pracy do dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie, nauczyciel nie może podjąć pracy innej niż praca nauczycielska.
• Co się jednak stanie, jeśli nauczyciel straci pracę z powodu likwidacji szkoły i rozpocznie pracę na przykład w sklepie. Czy w takim przypadku straci prawo do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej?
- Nie, jeżeli wniosek o przyznanie emerytury nauczycielskiej zgłosi przed podjęciem pracy w sklepie.
• A jeśli będzie pracował w szkole do rozwiązania stosunku pracy?
- To zgodnie z art. 88 Karty Nauczyciela będzie mógł zrealizować uprawnienie do emerytury bez względu na wiek - niezależnie od tego, czy rozwiązanie stosunku pracy nastąpi w 2008 roku, czy też po 31 grudnia 2008 r. Pod warunkiem, że do końca 2008 roku osiągnie wymagany tym przepisem staż pracy.
• Co mają zrobić nauczyciele, którzy przystąpili do OFE?
- Wraz z wnioskiem o emeryturę mogą złożyć wniosek o przekazanie środków zgromadzonych w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu.
• A czy zawsze prawo do emerytury dla nauczyciela jest uzależnione od rozwiązania stosunku pracy?
- Nie. Nauczyciele, urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed l stycznia 1969 r., którzy nie przystąpili do OFE albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE do budżetu, mogą też przejść na emeryturę na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Określa ono wiek emerytalny pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W takim przypadku uzyskanie prawa do emerytury nie jest uzależnione od rozwiązania stosunku pracy w charakterze nauczyciela. Dotyczy to nauczycielek urodzonych w latach 1949-1968, które warunki dotyczące stażu pracy i wieku spełnią do końca tego roku. Równocześnie trzeba pamiętać, że wnioski o przyznanie takiej emerytury muszą być zgłoszone przed ukończeniem 60 lat, ale dotyczy to tylko kobiet. Zgodnie bowiem z art. 46 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej emerytura z tytułu pracy w szczególnym charakterze przysługuje w wieku niższym niż powszechnie obowiązujący.
• Dlaczego to jest teraz takie ważne?
- Od nowego roku wchodzą w życie przepisy przewidujące inny sposób obliczania wysokości emerytury osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które osiągną podstawowy wiek emerytalny. Będą to tzw. mieszane emerytury, obliczane częściowo według nowego, a częściowo według starego sposobu. Kobieta, uprawniona do wcześniejszej emerytury, która chce skorzystać z obliczenia emerytury w całości według starych zasad, powinna zatem zgłosić wniosek przed ukończeniem 60 lat.
HALINA WOLIŃSKA
dyrektor Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych ZUS od 2008 roku. Wcześniej wicedyrektor. Ukończyła studia prawnicze na UW
Nauczyciele na emeryturze / DGP
Emerytury ZUS / DGP
Halina Wolińska, dyrektor Departamentu Świadczeń Emerytalno-Rentowych ZUS od 2008 roku. Wcześniej wicedyrektor. Ukończyła studia prawnicze na UW Fot. Wojciech Górski / DGP