Już od 1 stycznia osoby, które występując o emeryturę nie były w stanie udowodnić wysokości swoich zarobków w poszczególnych latach, będą mogły składać wnioski o przeliczenie świadczenia. Wchodząca tego dnia nowelizacja ustawy emerytalnej pozwala ZUS na przyjęcie, że otrzymywały one wtedy minimalne wynagrodzenie.
Do tej pory osoby, które posiadały dokumenty potwierdzające wykonywanie zatrudnienia w ramach stosunku pracy, np. świadectwa pracy, ale nie mogły udowodnić wysokości swoich zarobków, musiały liczyć się z tym, że ZUS przyjmie, że ich zarobki w danych okresach były zerowe albo lata te wyłączy z podstawy wymiaru. Pierwszy przypadek zachodził, gdy podstawa wymiaru emerytury lub renty ustalana była z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z 20 lat poprzedzających zgłoszenie wniosku o świadczenie, drugi - przy ustalaniu podstawy wymiaru z 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Po wejściu w życie nowelizacji ustawy emerytalnej osobom, które złożą wniosek o emeryturę lub rentę, a które z powodu braku dokumentacji płacowej nie mogą udowodnić w pewnym okresie wysokości osiąganych zarobków za okres pozostawania w stosunku pracy, do ustalenia wysokości podstawy wymiaru tych świadczeń ZUS będzie mógł przyjąć wysokość minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w tych latach. Powyższe dotyczy także obliczania wysokości kapitału początkowego bez względu na to, kiedy został obliczony. Takie rozwiązanie dla świadczeniobiorcy może skutkować podwyższeniem wysokości podstawy wymiaru, a tym samym i wysokości świadczenia.

Podstawą minimalna płaca

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 15 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w przypadku gdy nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty albo kapitału początkowego, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia, proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy oraz do okresu pozostawania w ubezpieczeniu pracowniczym.
Z przepisu tego wynika, iż:
• dotyczy on okresu pozostawania w stosunku pracy,
• wysokość wynagrodzenia minimalnego, które podlega uwzględnieniu przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty oraz kapitału początkowego, zależy od wymiaru czasu pracy oraz okresu, w jakim była wykonywana ta praca.

Tylko umowa o pracę

Z możliwości przeliczenia świadczenia skorzystać będą mogły zatem tylko te osoby, które w tzw. latach pustych, czyli latach, z których nie są w stanie udowodnić wysokości swoich zarobków, były zatrudnione w ramach stosunku pracy. To oznacza, że jeśli ubezpieczony świadczył pracę na podstawie innej umowy niż umowa o pracę, ZUS przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury (renty) lub kapitału początkowego nie uwzględni minimalnego wynagrodzenia.
PRZYKŁAD: UMOWA ZLECENIA BEZ PRZELICZENIA
W listopadzie 2008 roku z wnioskiem o emeryturę wystąpiła 60-letnia Katarzyna L. Do wniosku dołączyła zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu za lata 1989-1993 i 1995-1998, jednocześnie wskazując, aby ZUS, do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia, przyjął zarobki z lat 1989-1998. W okresie od listopada 1993 r. do grudnia 1994 r. zatrudniona była na podstawie umowy zlecenia. Za ten okres nie przedłożyła żadnej dokumentacji potwierdzającej osiągany przez nią przychód, ZUS za część roku 1993 i cały 1994 rok do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia przyjął wynagrodzenie zerowe. Gdyby Katarzyna L. poczekała i złożyła wniosek o emeryturę po wejściu w życie nowelizacji ustawy emerytalnej w styczniu 2009 roku jej sytuacja nie zmieniłaby się. Nadal ZUS za wymienione lata przyjąłby zarobki zerowe, bo w latach 1993-1994 pracowała ona na podstawie umowy zlecenia, a nie umowy o pracę.

Proporcjonalnie do czasu pracy

Kwotę minimalnego wynagrodzenia, która podlega uwzględnieniu przy obliczaniu podstawy wymiaru, ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy oraz do okresu pozostawania w ubezpieczeniu pracowniczym. Zatem, jeśli z przedłożonego dokumentu (np. świadectwa pracy, zaświadczenia o zatrudnieniu, wpisu w legitymacji ubezpieczeniowej) będzie wynikało, że pracownik zatrudniony był w niepełnym wymiarze czasu pracy, to ZUS zmniejszy kwotę minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w tym czasie proporcjonalnie do przepracowanego wymiaru czasu pracy.
PRZYKŁAD: W ZALEŻNOŚCI OD ROZMIARU ETATU
Pan Wojciech L. od trzech lat ma ustalone prawo do emerytury. Podstawa wymiaru świadczenia została ustalona z 10 kolejnych lat przypadających w okresie 1995-2004. Za rok 1995 ZUS przyjął wynagrodzenie zerowe, ponieważ przedłożył on jedynie świadectwo pracy (firma, w której pracował nie istnieje) potwierdzające zatrudnienie w wymiarze pół etatu. W styczniu 2009 roku pan Wojciech wystąpi do ZUS z wnioskiem o przeliczenie podstawy wymiaru z uwzględnieniem minimalnego wynagrodzenia. Ponieważ ze świadectwa pracy wynika, że przez cały okres zatrudnienia ubezpieczony wykonywał pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy, tj. na pół etatu, ZUS do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjmie połowę minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w tamtym czasie.

Niepełny rok ubezpieczenia

Podobnie będzie w sytuacji, gdy pracownik w roku kalendarzowym, który zostanie przyjęty do obliczenia podstawy wymiaru świadczenia, pozostawał w ubezpieczeniu przez niepełny rok. Wysokość minimalnego wynagrodzenia, która podlega uwzględnieniu przy ustalaniu podstawy wymiaru, będzie bowiem ustalana proporcjonalnie do okresu, w jakim pracownik wykonywał zatrudnienie w ramach stosunku pracy.
PRZYKŁAD: PROPORCJONALNIE DO OKRESU PRACY
Pan Stefan K. składa wniosek o emeryturę. Do ustalenia podstawy wymiaru wskazał zarobki uzyskane w latach 1991-2000. Z przedłożonych dokumentów wynika, że w 1998 roku pan Stefan zatrudniony był w okresie od 1 marca do 31 października. Praca wykonywana była w ramach stosunku pracy, w pełnym wymiarze czasu pracy. Jednak ubezpieczony nie ma możliwości przedłożenia dokumentu potwierdzającego wysokość osiąganych zarobków. W okresie tym najniższe wynagrodzenie wynosiło 500 zł miesięcznie. Ustalając wysokość emerytury w styczniu przyszłego roku za 1998 rok, ZUS przyjmie 4 tys. zł (liczba przepracowanych miesięcy - 8 x kwota minimalnego wynagrodzenia - 500 zł).
Obliczając kwotę minimalnego wynagrodzenia za okres krótszy niż miesiąc, kwotę minimalnego wynagrodzenie za dany miesiąc dzieli się przez faktyczną liczbę dni miesiąca, a następnie mnoży przez liczbę dni, w których pracownik pozostawał w stosunku pracy.
PRZYKŁAD: TYLKO ZA PRZEPRACOWANĄ CZĘŚĆ MIESIĄCA
Pani Krystyna T. do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego wskazała zarobki z lat 1985-1994. Ubezpieczona w okresie od 14 kwietnia do 30 czerwca 1993 r. pracowała na podstawie umowy o pracę. Na potwierdzenie tego okresu zatrudnienia posiada wpis w legitymacji ubezpieczonej. Przy ustalaniu kapitału początkowego okres ten uwzględniono przy obliczaniu stażu emerytalnego, natomiast z uwagi na brak informacji o wysokości osiąganego przychodu za tę część roku nie przyjęto żadnego wynagrodzenia. W okresie tym najniższe wynagrodzenie wynosiło 1 500 000 zł miesięcznie.
Na wniosek Krystyny T. ZUS ponownie obliczy wysokość kapitału. Kwotę minimalnego wynagrodzenia za kwiecień podzieli przez 30 i pomnoży przez 17, bowiem przez tyle dni w tym miesiącu była świadczona praca. Za kwiecień przyjmie 850 000 zł (1 500 000 zł: 30) x 17, a za cały okres pracy - 3 850 000 zł tj. 850 000 zł + (2 x 1 500 000 zł).
ZUS nie przyjmie minimalnego wynagrodzenia za okresy:
• w których pracownik nie otrzymywał wynagrodzenia, np. był na urlopie bezpłatnym,
• za okresy pozostawania bez pracy, które zostały zaliczone jako okresy ubezpieczenia osobie przywróconej do pracy wyrokiem sądu.

Z urzędu albo na wniosek

W przypadku gdy po 31 grudnia 2008 r. o emeryturę lub rentę albo o ustalenie kapitału początkowego wystąpi osoba, która pozostawała w zatrudnieniu w ramach stosunku pracy, ale nie posiada dokumentów potwierdzających wysokość uzyskanych zarobków, ZUS obliczając podstawę wymiaru świadczenia (kapitału początkowego), z urzędu będzie przyjmował kwotę minimalnego wynagrodzenia, bez konieczności składania przez ubezpieczonego wniosku w tej sprawie.
W przypadku już przyznanych świadczeń zainteresowani muszą złożyć wniosek do ZUS. Trzeba jednak pamiętać, że podstawa wymiaru świadczeń emerytalno- -rentowych i kapitału początkowego zostanie przeliczona tylko wtedy, gdy była ona ustalona z uwzględnieniem okresu, w którym pracownik pozostawał w stosunku pracy, i nie może uzyskać dokumentów potwierdzających wysokość osiąganych zarobków, co w konsekwencji uniemożliwiało przyjęcie tych lat (miesięcy) do obliczenia podstawy wymiaru składek.
Również w sytuacji gdy podstawa wymiaru świadczenia była ustalana, a następnie przeliczana, minimalne wynagrodzenie może zostać przyjęte za okresy podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu, o ile okres ten ostatnio został uwzględniony w podstawie wymiaru emerytury czy renty.
WAŻNE TERMINY
W przypadku gdy wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru emerytury lub renty zostanie zgłoszony przed 1 stycznia 2010 r., świadczenie w nowej wysokości przysługiwać będzie ubezpieczonym od 1 stycznia 2009 r. Natomiast w sytuacji zgłoszenia wniosku po 31 grudnia 2009 r. emerytura lub renta w nowej wysokości przysługiwać będzie od pierwszego dnia miesiąca, w którym został zgłoszony wniosek o ponowne ustalenie ich wysokości.
Ważne!
Przeliczeniu podlega wyłącznie podstawa wymiaru emerytury lub renty ostatnio przyjęta do obliczenia świadczenia
Podstawa prawna
• Ustawa z 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 192, poz. 1180).