Osoby, które po przyznaniu emerytury podjęły zatrudnienie albo działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, mogą wystąpić o ponowne ustalenie jej wysokości. Gdy jednak obliczone na nowo świadczenie byłoby niższe, ZUS wypłaca je w dotychczasowej wysokości.
Podstawa wymiaru emerytury może być ustalona na nowo, z uwzględnieniem zarobków uzyskanych w całości lub w części po przyznaniu świadczenia. Przeliczenie podstawy wymiaru następuje na wniosek osoby zainteresowanej. We wniosku emeryt powinien wskazać, z jakiego okresu ZUS ma ustalić podstawę wymiaru świadczenia. Jeżeli jednak ze złożonych dokumentów będzie wynikała możliwość przyjęcia wariantu korzystniejszego niż wnioskowany albo gdy wnioskodawca nie wskaże, z jakiego okresu podstawa ma być ustalona, ZUS wybierze wariant najlepszy dla zainteresowanego.

Sposoby ustalenia podstawy

Podstawę wymiaru emerytury, gdy uprawniony po przyznaniu świadczenia pozostawał w zatrudnieniu albo prowadził działalność stanowiącą tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, można obliczyć z:
• dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych wybranych z 20 lat poprzedzających rok kalendarzowy, w którym zgłoszono wniosek o ponowne ustalenie emerytury, albo
• 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z lat poprzedzających rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony zgłosił wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury.
Obliczając podstawę wymiaru emerytury trzeba oddzielnie dla każdego roku z wybranych w powyższy sposób lat kalendarzowych obliczyć sumę kwot, od których zostały opłacone składki oraz od kwot niestanowiących podstawy wymiaru składek wliczanych jednak do podstawy wymiaru emerytury. Następnie należy obliczyć stosunek każdej z tych sum do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia (stosunek ten należy wyrazić w procentach, z zaokrągleniem do setnej części procenta). Potem wylicza się średnią arytmetyczną tych procentów stanowiącą wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury, który trzeba pomnożyć przez kwotę bazową.

Kwota bazowa

Uwzględnienie w podstawie wymiaru emerytury zarobków przypadających w części po jej przyznaniu wiąże się z możliwością uwzględnienia zarówno w części socjalnej (24 proc. kwoty bazowej), jak i w podstawie wymiaru emerytury kwoty bazowej obowiązującej w miesiącu zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości świadczenia. Od 1 marca 2008 r. kwota bazowa wynosi 2275,37 zł. Uwzględnienie nowej kwoty bazowej do obliczenia części socjalnej i podstawy wymiaru skutkuje zwykle ustaleniem wysokości emerytury w wysokości wyższej niż dotychczas wypłacana.

Istotna wysokość wskaźnika

Są trzy warianty przeliczenia podstawy wymiaru emerytury z uwzględnieniem zarobków przypadających w całości lub w części po przyznaniu emerytury. Według pierwszego można przeliczyć świadczenie, pod warunkiem że wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy od poprzednio ustalonego.
PRZYKŁAD:
PODWYŻSZENIE PODSTAWY WYMIARU
ZUS ustalił Januszowi J. prawo do wcześniejszej emerytury od marca 2007 r. Do obliczenia jej wysokości została przyjęta kwota bazowa w wysokości 2059,92 zł. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru obliczony z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych z lat 1997-2006 wyniósł 123,20 proc. Wypłatę emerytury podjęto od 1 kwietnia 2007 r., gdyż 31 marca 2007 r. został rozwiązany stosunek pracy. Janusz J. ponownie podjął zatrudnienie od 1 maja 2007 r. i osiąga przychód w wysokości przekraczającej 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia, skutkującej wypłatą emerytury w zmniejszonej wysokości. Janusz J. w październiku 2008 r. wystąpił z wnioskiem o ponowne ustalenie wysokości emerytury poprzez doliczenie okresów składkowych i nieskładkowych po przyznaniu emerytury oraz zmianę wysokości podstawy wymiaru przez uwzględnienie zarobków za rok 2007. Nowo obliczony wskaźnik z lat 1998-2007 wyniósł 146,34 proc. Z uwagi na to, że wskaźnik podstawy wymiaru emerytury jest wyższy, niż przyjęty do obliczenia wysokości emerytury, nastąpi przeliczenie jej wysokości. Część socjalna zostanie obliczona jako 24 proc. kwoty bazowej obowiązującej w miesiącu zgłoszenia wniosku o przeliczenie świadczenia, tj. kwoty 2275,37 zł. Od takiej samej kwoty bazowej zostanie obliczona podstawa wymiaru, która po przeliczeniu wynosi 3329,78 zł (146,34 proc. x 2275,37 zł).
Przeliczenie podstawy wymiaru od zarobków przypadających przynajmniej w części po przyznaniu świadczenia odbywa się również wówczas, gdy wskaźnik podstawy wymiaru nie jest wyższy od poprzednio obliczonego. Jest to jednak możliwe, gdy emeryt od przyznania świadczenia do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości od przeliczonej podstawy wymiaru nie pobrał go wskutek zawieszenia prawa do emerytury.
PRZYKŁAD:
PRZELICZENIE EMERYTURY ZAWIESZONEJ
Małgorzata K. ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury od 1 grudnia 2006 r. i zawieszoną jej wypłatę z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia u pracodawcy, u którego była zatrudniona przed przyznaniem emerytury. Do obliczenia świadczenia przyjęto zarobki z dziesięciu kolejnych lat 1996-2005. Wskaźnik podstawy wymiaru wyniósł 183,12 proc., a przyjęta do ustalenia wysokości podstawy wymiaru i wysokości emerytury kwota bazowa - 1977,20 zł. Podstawa wymiaru świadczenia wyniosła wówczas 3620,65 zł. Małgorzata K. chce zacząć pobierać emeryturę od 1 stycznia 2009 r., wniosek o przeliczenie i wznowienie emerytury zgłosi w grudniu 2008 r. Uzyskała od swojego pracodawcy zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu za lata 2006 i 2007. Po ponownym przeliczeniu z uwzględnieniem tych lat wskaźnik wysokości podstawy wyniósł 179,92 proc., a więc jest niższy od ustalonego poprzednio. Jednak zastosowanie do obliczenia emerytury kwoty bazowej obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o przeliczenie, tj. kwoty 2275,37 zł, spowoduje, że nowo ustalona podstawa wymiaru świadczenia jest wyższa od ustalonej poprzednio i wynosi 4093,85 zł (2275,37 zł x 179,92 proc.). Zatem przyjęcie do ustalenia wysokości emerytury zarobków uzyskanych po przyznaniu emerytury i zastosowane wyższej kwoty bazowej jest korzystne.
Zawieszenie prawa do emerytury może nastąpić bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta w związku z zatrudnieniem kontynuowanym bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z tym pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. ZUS zawiesza emeryturę także wówczas, gdy uprawniony osiąga przychód w wysokości przekraczającej 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia albo gdy złoży w tej sprawie wniosek.
Podstawę wymiaru emerytury można także przeliczyć na podstawie zarobków uzyskanych w okresie przypadającym w całości po przyznaniu emerytury. W tym przypadku nie wymaga się, by nowo obliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru był wyższy od poprzedniego. Konieczne jest jednak, aby wskaźnik ten wyniósł co najmniej 130 proc.
PRZYKŁAD:
PODSTAWA Z LAT PO PRZYZNANIU EMERYTURY
Kamil D. pobiera emeryturę od 1 grudnia 1997 r., obliczoną od wskaźnika wysokości podstawy 143,90 proc. Po jej przyznaniu pozostawał w zatrudnieniu. Na początku października 2008 r. złożył wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru z lat 1998-2007. Ustalony z tych lat wskaźnik podstawy wymiaru wyniósł 145,30 proc. i jest niższy od ostatnio ustalonego, jednak mimo to istnieje możliwość ponownego ustalenia wysokości świadczenia od nowej kwoty bazowej. Nowo ustalony wskaźnik podstawy wymiaru jest bowiem wyższy niż 130 proc. i okres wymagany do ustalenia podstawy przypada w całości po przyznaniu prawa do świadczenia. Podstawa wymiaru z uwzględnieniem tego niższego wskaźnika wynosi 3306,11 zł (145,30 proc. x 2275,37 zł). Zastosowanie kwoty bazowej obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury spowodowało, że nowa podstawa wymiaru jest wyższa niż poprzednia. Ponadto nowa wysokość kwoty bazowej uwzględniona przy ustaleniu części socjalnej emerytury skutkuje ustaleniem emerytury w wyższej wysokości.

Wniosek w każdym czasie

Jak wyżej zaznaczono, emerytura z powodu uzyskania przychodów, po jej przyznaniu, jest ponownie przeliczana na wniosek emeryta. Przeliczenie to może nastąpić w każdym czasie. Istotne jest, aby zostały spełnione wymienione wyżej warunki. Możliwe jest również ponowne przeliczenie podstawy wymiaru już raz przeliczonej. Zatem Małgorzata K., o której mowa w drugim przykładzie, może w marcu 2009 r., jak będzie obowiązywała nowa kwota bazowa, wystąpić o ponowne przeliczenie podstawy wymiaru z uwzględnieniem zarobków za 2008 rok. Musi jednak pamiętać, że w związku z wznowieniem wypłaty emerytury ponowne jej przeliczenie może nastąpić na podstawie art. 110 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, gdy nowo obliczony wskaźnik podstawy wymiaru będzie wyższy od ostatnio obliczonego.

Przeliczenie nowej emerytury

Ustawa emerytalna przewiduje również możliwość ponownego ustalenia wysokości nowej emerytury osobom, które po jej przyznaniu podlegały ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Ponowne ustalenie wysokości świadczenia następuje na wniosek zainteresowanego, zgłoszony nie wcześniej niż po upływie roku kalendarzowego. Gdy jednak emeryt zaprzestanie wykonywania działalności podlegającej ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wniosek może zgłosić w każdym czasie (po ustaniu tych ubezpieczeń). Ponowne ustalenie wysokości emerytury polega na:
• ustaleniu kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, zewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego od miesiąca, od którego została podjęta wypłata emerytury, do miesiąca poprzedzającego miesiąc zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury, z uwzględnieniem waloryzacji składek,
• podzieleniu kwoty składek przez średnie dalsze trwanie życia, ustalone dla wieku danego ubezpieczonego, obowiązujące w dniu złożenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury.
Ustalona w powyższy sposób kwota podlega doliczeniu do kwoty wypłacanej emerytury. Na takich samych zasadach odbywa się kolejne przeliczenie wysokości świadczenia. Powyższy sposób ponownego ustalania wysokości emerytury dotyczy nowej emerytury kapitałowej (przyznanej na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej, obliczonej zgodnie z art. 26 tej ustawy, a także obliczonej w myśl art. 183 tej ustawy, tj. według mieszanego sposobu).
Ważne!
ZUS może ponowne obliczyć tzw. starą emeryturę doliczając nieuwzględnione dotychczas okresy składkowe i nieskładkowe. Przeliczenie może również dotyczyć nowej emerytury, gdy po jej przyznaniu uprawniony podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 110, art. 103 ust. 2a i ust. 3, art. 108, art. 109 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).