Czy pracodawca może żądać od pracownika, aby z tytułu udzielonej mu pomocy finansowej w sprawach niezwiązanych z jego zatrudnieniem zobowiązał się do przepracowania w firmie określonego czasu?
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego nie pozostaje w sprzeczności z prawem i zasadami współżycia społecznego umowa, na podstawie której pracownik, z tytułu pomocy finansowej otrzymanej ze strony pracodawcy np. w celu uzyskania mieszkania lub pokrycia kosztów studiów, zobowiązuje się do przepracowania u takiego pracodawcy określonego czasu (wyrok z 21 listopada 2011 r., II PK 48/11, M.P.Pr. 2012/3/142 – 145).
SN uzasadnia swoje stanowisko, powołując się na zasadę swobody umów z art. 3531 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tą zasadą strony stosunku pracy mogą w drodze umowy uregulować wzajemne prawa i obowiązki wykraczające poza treść tego stosunku. Zawierając taką umowę, pracodawca i pracownik mogą jej nadać dowolną treść, byleby nie była ona sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego albo nie miała na celu obejścia prawa (taka umowa byłaby bowiem nieważna z mocy art. 58 k.c.).
W szczególności dopuszczalne jest na podstawie zasady swobody umów zawarcie pomiędzy stronami stosunku pracy umowy, na podstawie której pracownik jest zobowiązany do odpracowania w ustalonym okresie pomocy finansowej udzielonej mu przez pracodawcę (np. w celu uzyskania mieszkania czy pokrycia kosztów studiów lub szkolenia) lub innych świadczeń pracodawcy. W przypadku natomiast rozwiązania umowy o pracę z inicjatywy pracownika lub z przyczyn leżących po stronie pracownika przed upływem tego okresu, pracownik będzie zobowiązany do poniesienia określonych konsekwencji finansowych, w szczególności w postaci zwrotu przyznanych mu świadczeń. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem SN umowy takie nie naruszają prawa ani zasad współżycia społecznego, a zatem są ważne i skuteczne (np. uchwała SN z 22 października 1987 r., III CZP 55/87, OSNC 1989/6/90 czy z 29 listopada 2000 r., I PKN 118/00, OSNP 2002/13/308).