Ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę w okresie przedemerytalnym obowiązuje także w razie zwolnień grupowych i indywidualnych dokonywanych z przyczyn niedotyczących pracownika.
W okresie przedemerytalnym pracownik zyskuje ochronę przed wypowiedzeniem, gwarantującą mu stabilizację zatrudnienia i zachowanie dotychczasowego źródła dochodu do czasu uzyskania emerytury. Pracodawcy nie wolno bowiem wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje nie więcej niż cztery lata, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
Jeżeli jednak pracownik z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego nie będzie legitymował się wymaganym okresem zatrudnienia do nabycia emerytury, nie zostanie on objęty szczególną ochroną przed wypowiedzeniem.

Od kiedy obowiązuje ochrona

Precyzyjne określenie początku ochrony pracownika ma istotne znaczenie dla pracodawcy, aby jego działanie nie zostało uznane za niezgodne z prawem. Naruszenie zakazu ustanowionego w kodeksie pracy uprawnia bowiem chronionego pracownika do dochodzenia roszczeń przewidzianych w k.p. w razie wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę.
Ochrona przedemerytalna dotyczy zakazu wypowiedzenia umowy o pracę, a nie jej rozwiązania. W istocie chodzi o to, że pracodawca nie może wypowiedzieć umowy w okresie ochronnym, ale ochrona ta nie wyłącza możliwości rozwiązania jej w tym czasie, jeżeli w dacie wypowiedzenia pracownik nie był jeszcze objęty zakazem.
Oznacza to, że oświadczenie o wypowiedzeniu umowy złożone przed rozpoczęciem okresu ochronnego, przy założeniu że odpowiada ono wymogom formalnym i jest uzasadnione, nie jest sprzeczne z zakazem, nawet jeśli rozwiązanie umowy nastąpi już w trakcie ochrony pracownika. Zakaz został bowiem powiązany wyłącznie z pojęciem wypowiedzenia umowy o pracę, bez względu na to, kiedy w jego wyniku następuje rozwiązanie stosunku pracy (zob. wyrok SN z 7 kwietnia 1999 r. I PKN, 643/98; OSNAPiUS 2000/11/ poz. 418).
Przykład 1
Wypowiedzenie przed okresem ochronnym
Na koniec października pracodawca zamierza wręczyć wypowiedzenie umowy o pracę jednej z pracownic, która w grudniu ukończy 56 lat. Ze względu na ponaddziesięcioletni staż zakładowy przysługuje jej trzymiesięczny okres wypowiedzenia, który upłynie na koniec stycznia nowego roku. W istocie o zastosowaniu ochrony przedemerytalnej decyduje data kalendarzowa, w której zostaną spełnione wszystkie kryteria wymagane dla objęcia ochroną pracownika. Oznacza to, że w tej sytuacji nie dojdzie do naruszenia zakazu wypowiedzenia umowy o pracę ze względu na wiek pracownicy.
Pracodawca będzie natomiast działał wbrew ustanowionemu zakazowi, jeżeli dokona wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę w okresie ochronnym, nawet jeżeli skutek w postaci jej rozwiązania nastąpi dopiero po upływie tego okresu i osiągnięciu przez pracownika wieku emerytalnego (zob. wyrok SN z 19 maja 1992 r. I PRN 19/92, LEX nr 14953).



Jak ustalić wiek emerytalny

Powszechny wiek emerytalny dla wszystkich ubezpieczonych wynosi dla kobiety 60, a dla mężczyzny 65 lat. Ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę przysługuje więc od 56 lat w przypadku kobiet i od 61 lat w przypadku mężczyzn. Ustalenie początku ochrony w tych przypadkach nie budzi wątpliwości. Jednak i pracownicy w okresie czterech lat przed osiągnięciem właściwego dla ich grupy zawodowej wieku emerytalnego korzystają ze szczególnej ochrony prawnej przewidzianej w k.p.
W orzecznictwie SN wielokrotnie bowiem podkreślano, że pojęcie wieku emerytalnego w prawie ubezpieczeń społecznych warunkowane jest nie tylko kategorią płci, ale również rodzajami zatrudnienia. Pracownicy mogą więc skorzystać z uprawnień emerytalnych w obniżonym wieku emerytalnym, uznanym przez ustawodawcę za normalny wiek emerytalny dla ściśle określonych kategorii zatrudnienia (zob. wyrok SN z 28 marca 2002 r., I PKN 141/2001; niepublikowany). Słusznie więc zauważa się, że początek ochrony przed zwolnieniem zależy od rodzaju emerytury (zob. wyrok SN z 16 lipca 2008r. I PK 11/2008, M. P. Pr. 2008/12/657).
Przykład 2
Gdy pracodwaca ma kłopoty
Pracownica w maju tego roku ukończyła 60 lat i nabyła prawo do emerytury. Na koniec października pracodawca zamierza wypowiedzieć jej umowę o pracę, wskazując, iż uzyskała ona inne źródło utrzymania, a kłopoty finansowe w zakładzie wymuszają redukcję etatów. Szczególna ochrona pracownika w wieku przedemerytalnym wygasa z chwilą osiągnięcia przez niego wieku uprawniającego do przejścia na emeryturę. Orzecznictwo SN nie wyklucza możliwości uznania wypowiedzenia za uzasadnione, jeżeli jest ono umotywowane osiągnięciem wieku emerytalnego w połączeniu z uzyskaniem przez pracownika prawa do emerytury, a pracodawca przeżywa kryzys finansowy i planuje w firmie zwolnienia.
Oznacza to, że ochronie mogą podlegać także pracownicy młodsi należący do kategorii zawodowej, dla której ustawowo przewidziano niższy wiek emerytalny. Obejmuje ona również pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, którym brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia ustawowo obniżonego wieku emerytalnego, jeżeli dalszy okres zatrudnienia umożliwia im uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (zob. wyrok SN z 9 marca 2009 r., I PK 180/2008, M. P. Pr. 2009/6/308; wyrok SN z 8 lipca 2008 r., I PK 309/2007, LEX nr 497692).



Kiedy ochrona nie obowiązuje

Zasada trwałości zatrudnienia w wieku przedemerytalnym ogranicza swobodę pracodawcy, ale nie ma charakteru bezwzględnego. W określonych przypadkach kodeks pracy wyłącza bowiem ochronę, zezwalając pracodawcy w zakresie wypowiadania umów o pracę na traktowanie pracowników w wieku przedemerytalnym na równi z innymi pracownikami.
Przede wszystkim omawiana ochrona nie ma zastosowania w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Ponadto zakaz wypowiedzenia umowy o pracę ze względu na wiek (podobnie inne przepisy szczególne dotyczące ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę) nie obowiązuje w sytuacjach szczególnych, tj. w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.
Istotny jest również sposób zakończenia zatrudnienia, gdyż zakaz dotyczy tylko tych przypadków ustania stosunku pracy, które byłyby następstwem wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę. Ochrona ta nie ogranicza więc wypowiedzenia umowy o pracę z inicjatywy samego pracownika ani też nie zakazuje stosowania innych trybów zakończenia zatrudnienia przewidzianych w k.p.
Dlatego też w okresie przedemerytalnym może dojść do rozwiązania umowy za porozumieniem stron albo wskutek upływu okresu, na jaki ją zawarto. Ochrona nie przysługuje także w razie zaistnienia przesłanek uprawniających pracodawcę do rozwiązania umowy w trybie bezzwłocznym z przyczyn zawinionych lub niezawinionych przez pracownika. W czasie ochrony może dojść również do wygaśnięcia umowy o pracę z mocy prawa w przypadkach określonych w kodeksie pracy.
Przykład 3
Umowa terminowa nie pomoże
Pracodawca zatrudnia pracownika na podstawie umowy na czas określony. Termin końcowy umowy został ustalony na koniec marca 2010 r. Natomiast w listopadzie tego roku pracownik skończy 61 lat i znajdzie się pod ochroną. W okresie ochronnym nie wolno wypowiedzieć zarówno umowy bezterminowej, jak i umów okresowych, co do których przewidziana jest możliwość wypowiedzenia, o ile okres tego zatrudnienia umożliwi uzyskanie prawa do emerytury. W przypadku umowy terminowej wypowiedzenie może nastąpić, jeśli zawarta była na okres próbny, na czas zastępstwa oraz na czas określony, dłuższy niż sześć miesięcy, jeśli strony przewidziały możliwość jej wcześniejszego rozwiązania za wypowiedzeniem. Wiek przedemerytalny nie chroni jednak pracowników przed rozwiązaniem umowy o pracę. Dlatego też mimo iż pracownikowi będzie brakować nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, umowa zawarta na czas określony rozwiąże się w tym przypadku na koniec marca 2010 r.



Zwolnienia grupowe

Pracodawca, który zatrudnia co najmniej 20 pracowników i podlega ustawie o zwolnieniach grupowych, musi pamiętać, że przewiduje ona szczególną ochronę stosunku pracy dla określonych pracowników, nie zezwalając na ujęcie ich w wykazie osób zwalnianych. Wśród osób chronionych są pracownicy, którym brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia im uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
Dla pracodawcy oznacza to zakaz wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi w wieku przedemerytalnym z przyczyn go niedotyczących zarówno przy zwolnieniach grupowych, jak i indywidualnych. Może on natomiast wypowiedzieć chronionemu pracownikowi dotychczasowe warunki pracy i płacy.
Podstawa prawna
Art. 39 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227).
Art. 5 ust. 5 i 6 i art. 10 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.).