Podpisując przedwstępną umowę o pracę, strony zobowiązują się do nawiązania w przyszłości stosunku pracy na warunkach określonych w tej umowie. Strona uchylająca się od zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę musi się liczyć z koniecznością zapłaty drugiej stronie odszkodowania.
Umowa przedwstępna nie została uregulowana w kodeksie pracy. Nie oznacza to jednak, że w stosunkach pracy umowy takie nie są stosowane. Mogą być one zawierane z kandydatami na pracowników na podstawie art. 389 i 390 kodeksu cywilnego. Artykuł 300 kodeksu pracy zezwala bowiem na zastosowanie w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy - przepisów kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.

Zawarcie umowy przedwstępnej

Najczęściej stroną inicjująca zawarcie takiej umowy jest pracodawca. Jednak aby oświadczenie pracodawcy przejawiającego chęć zatrudnienia w przyszłości danego pracownika mogło być zakwalifikowane jako oferta zawarcia umowy przedwstępnej, musi być skierowane do tego pracownika oraz musi zawierać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Wynika to z treści art. 66 par. 1 k.c. Jeśli więc oświadczenie woli pracodawcy było skierowane nie do przyszłego pracownika, lecz do innej osoby lub osób (np. publicznie na zebraniu kandydatów lub na sesji rady gminy), to nie może ono stanowić podstawy do uznania, że w ten sposób złożono pracownikowi ofertę zawarcia umowy przyrzeczonej. Ponadto oferta musi zawierać istotne postanowienia przyrzeczonej umowy o pracę.

Warunki przyszłej umowy

Poprzez istotne postanowienia tej umowy należy rozumieć taką minimalną treść umowy, która jest konieczna do zawarcia i wykonania danego rodzaju umowy. Chodzi tu więc o wskazanie rodzaju umowy o pracę mającej łączyć strony (czyli sprecyzowanie, czy będzie to umowa terminowa, czy też zawarta na czas nieokreślony), wynagrodzenia pracownika i zajmowanego przez niego stanowiska. Brak tych elementów w treści oświadczenia pracodawcy wyklucza uznanie, że strony zawarły umowę przedwstępną. Podobnie wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 19 stycznia 1998 r. (I PKN 482/97, OSNP 1998/23/686), stwierdzając, że oświadczenie woli pracodawcy zobowiązującego się do zawarcia umowy o pracę musi być skierowane do drugiej strony i zawierać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. W ramach wykładni oświadczenia woli (art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p.) nie można uzupełniać tego oświadczenia o elementy, których ono nie zawierało.

Bez określenia terminu

O ile do zawarcia umowy przedwstępnej konieczne jest wskazanie przez strony istotnych postanowień przyrzeczonej umowy o pracę, o tyle strony mogą w ogóle nie podawać terminu zawarcia umowy przyrzeczonej. Brak jest bowiem takiego wymogu. Pamiętać jednak należy o treści art. 389 par. 2 k.c. w myśl którego - jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.
Zatem gdy strony w umowie nie podały terminu zawarcia umowy przyrzeczonej, termin ten może być wyznaczony przez stronę uprawnioną do tego. Gdy zaś obie strony były uprawnione do wyznaczenia terminu zawarcia tej umowy, decyduje termin wskazany przez stronę, która pierwsza go podała.

Skutki odmowy wykonania umowy

Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, jaką poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej (jest to tzw. słabszy skutek umowy przedwstępnej). Skutek mocniejszy natomiast polega na możliwości dochodzenia na drodze sądowej zawarcia umowy przyrzeczonej.
Jeśli więc pracodawca, który zobowiązał się zatrudnić pracownika na umowę o pracę, nie wykonuje swojego zobowiązania, ten może dochodzić albo odszkodowania, albo zawarcia umowy przyrzeczonej.
Zauważyć przy tym należy, że pod pojęciem uchylania się od zawarcia umowy przyrzeczonej na gruncie art. 390 k.c. należy rozumieć sytuację, gdy osoba zobowiązana dopuszcza się świadomie działania lub zaniechania zmierzającego do bezpodstawnego niezawarcia umowy przyrzeczonej albo przynajmniej godzi się z takim skutkiem. Wskazuje się, że przez uchylanie się od zawarcia umowy przyrzeczonej można rozumieć także brak współdziałania w celu zawarcia umowy przedwstępnej.
Takim uchylaniem się może być również już sama nieuzasadniona zwłoka zobowiązanego w zawarciu umowy przyrzeczonej. Podobnie w tym zakresie wypowiedział się także SN w uzasadnieniu wyroku z 14 grudnia 1999 r. (II CKN 624/98, Pr. Gosp. nr 7/2000 s. 9).



Pracownik może dochodzić zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę także wówczas, gdy wprawdzie zawarto z nim umowę o pracę, jednak warunki tej umowy (dotyczące rodzaju pracy i wysokości wynagrodzenia) odbiegają w sposób istotny od warunków ustalonych w umowie przedwstępnej (orzeczenie SN z 3 października 1979 r. I PRN 128/79, OSNCP 1980/20/39).
PRZYKŁAD: GDY FIRMA NIE ZMIENIA WARUNKÓW ZATRUDNIENIA
Adam Z. i Spółka X zawarli umowę przedwstępną, według której Adam Z. miał zostać zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na stanowisku kierownika wydziału z wynagrodzeniem w kwocie 4 tys. zł. Natomiast zatrudniono go na stanowisku referenta, z wynagrodzeniem 2 tys. zł, Pomimo zawarcia umowy o pracę Adam Z. może dochodzić przed sądem pracy, aby zgodnie z treścią umowy przedwstępnej zatrudniono go na ustalonych w niej warunkach.

Jakie odszkodowanie

Pracownik dochodzący odszkodowania w związku z niezawarciem umowy przyrzeczonej może żądać naprawienia szkody, której by nie poniósł, gdyby nie zawarł umowy przedwstępnej i nie liczył na zawarcie przyrzeczonej umowy o pracę. Odszkodowanie to z pewnością obejmuje więc poniesione przez niego wydatki i nakłady potrzebne dla zawarcia umowy przyrzeczonej, jak np. koszty przejazdu do siedziby pracodawcy, koszt porady prawnej oraz wydatki związane z samym zawarciem umowy przedwstępnej.
PRZYKŁAD: WYSOKOŚĆ ODSZKODOWANIA
Jan S. przed zawarciem ze Spółką X umowy przedwstępnej dotyczącej przyszłej umowy o pracę udał się do adwokata, który udzielił mu porady prawnej i przygotował projekt umowy, a także reprezentował go w negocjacjach ze Spółką X. Wystawił za to rachunek na kwotę 1400 zł, który Jan S. zapłacił, licząc na zawarcie umowy przyrzeczonej. Jednak spółka odmówiła zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę, wskazując, że aktualnie zmieniła plany produkcyjne i już nie jest zainteresowana jego zatrudnieniem. W takiej sytuacji Jan S. może dochodzić zapłaty odszkodowania obejmującego kwotę 1400 zł, zapłaconą adwokatowi za udzieloną usługę.

Kara umowna

Rozszerzenie zakresu odszkodowania może nastąpić np. poprzez zamieszczenie w umowie przedwstępnej zapisów o karach umownych w razie uchylania się jednej ze stron od zawarcia umowy przyrzeczonej. Wskazuje na to treść art. 390 par. 1 k.c. Przykładowo taki zapis może brzmieć: w razie niezawarcia umowy o pracę w ustalonym terminie strona uchylająca się od jej zawarcia zapłaci drugiej stronie karę umowną w wysokości 10 tys. zł. Taki zapis mógłby spowodować znaczne zwiększenie zakresu odszkodowania należnego stronie, która liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej.
PRZYKŁAD: ZA ODSTĄPIENIE OD UMOWY KARA UMOWNA
Adam Z. zawarł ze Spółką X umowę przedwstępną, w której strony ustaliły, że po uzyskaniu przez niego tytułu inżyniera zostanie on zatrudniony na stanowisku kierownika produkcji. W umowie tej zawarto także zapis przewidujący obowiązek zapłaty kary umownej w wysokości 10 tys. zł w razie uchylania się którejkolwiek ze stron z zawarciem przyrzeczonej umowy o pracę. Adam Z pomimo uzyskania tytułu inżyniera nie zgłosił się jednak do Spółki X, gdyż podjął pracę w innym przedsiębiorstwie. Spółka X wystąpiła wówczas do sądu z pozwem przeciwko Adamowi Z. żądając zasądzenia kwoty 10 tys. zł.



Przymusowe zawarcie umowy

Silniejszy skutek umowy przyrzeczonej daje możliwość dochodzenia przez niedoszłego pracownika zawarcia umowy przyrzeczonej przed sądem. Do zawarcia umowy dochodzi wówczas w drodze procesu. Sąd, uwzględniając powództwo o zobowiązanie do zawarcia umowy przyrzeczonej, wydaje wyrok, który zastępuje oświadczenie pracodawcy o zawarciu umowy przyrzeczonej (art. 64 k.c.). Skutkuje to zawarciem tej umowy, wbrew woli pozwanego pracodawcy i zastępuje tę umowę. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 19 września 2002 r. (II CKN 930/00, LEX nr 55569).
Jeżeli jednak nie doszło do zawarcia umowy przedwstępnej, bo rokowania stron nie doprowadziły do ustalenia np. rodzaju przyszłej umowy o pracę lub wynagrodzenia za pracę, to żadna ze stron pertraktacji nie jest uprawniona do dochodzenia zawarcia umowy o pracę na podstawie art. 390 par. 2 k.c. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 10 września 1997 r. (I PKN 243/97, OSNP 1998/12/357). Zatem nieustalenie najistotniejszych warunków umowy o pracę oznacza, że nie można przyjąć, iż strony wiązała umowa przedwstępna, co w konsekwencji powoduje, że brak jest możliwości skutecznego dochodzenia przed sądem jej wykonania lub uzyskania odszkodowania.

Właściwość sądu

Sprawy o odszkodowanie wynikające z odmowy zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę oraz o zawarcie przyrzeczonej umowy o pracę są sprawami ze stosunku pracy i podlegają odrębnemu postępowaniu w sprawach ze stosunku pracy (art. 459 i nast. k.p.c.). Wskazywał na to również Sąd Najwyższy w wyroku z 19 stycznia 1998 r. (I PKN 482/97, OSNP 1998/23/686).
Ważne!
Aby doszło do zawarcia umowy przedwstępnej, potencjalny pracodawca i pracownik muszą wyrazić wolę zawarcia w przyszłości umowy o pracę, określając zarazem jej najistotniejsze postanowienia. Przepisy nie określają wymogów co do formy umowy, co oznacza, że umowa przedwstępna może być zawarta także ustnie.
Podstawa prawna
• Art. 389 i 390 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm).