ZUS ma obowiązek informować uczestników postępowania o okolicznościach faktycznych i prawnych mających wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków.
ORZECZENIE
Ryszard i Janina P. zwrócili się do ZUS z wnioskiem o wypłatę jednorazowego odszkodowania z tytułu śmiertelnego wypadku przy pracy ich syna - Radosława. Wypadek miał miejsce 6 października, a wnioski o wypłatę odszkodowania rodzice złożyli pod koniec lutego 2004 r. W kwietniu ZUS wydał decyzję odmowną, stwierdzając, że odszkodowanie się nie należy, gdyż Radosław P. był zadłużony w ZUS. Jednocześnie w decyzji wskazano, że termin przedawnienia dochodzenia roszczeń wynosi sześć miesięcy od dnia wypadku. W dniu 27 kwietnia 2004 r. Janina i Ryszard P. złożyli kolejne wnioski o ustalenie prawa do jednorazowego odszkodowania i uregulowali zaległe zadłużenie. Mimo organ rentowy uznał, iż termin do uregulowania zadłużenia minął 6 kwietnia 2004 r., tj. po upływie sześciu miesięcy od daty śmierci ich syna i odmówił wypłaty odszkodowania.
Wnioskodawcy odwołali się do sądu, który przyznał rodzicom prawo do jednorazowego odszkodowania. Sąd, powołując się na art. 9 k.p.a., wskazał, iż organy administracji państwowej mają obowiązek należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania. Tego ustawowego obowiązku ZUS nie dopełnił, gdyż po otrzymaniu pierwszych wniosków Janiny i Ryszarda P. nie poinformował ich o zaległych składkach i możliwości złożenia wniosku o przywrócenie terminu do ich opłacenia, dzięki czemu uniknęliby zarzutu przedawnienia prawa do odszkodowania.
Sąd II instancji zajął jednak odmienne stanowisko. Wskazał, że w tej sprawie, z uwagi na upływ terminu przedawnienia, brak jest możliwości przyznania wnioskodawcom odszkodowania. Powołany termin jest terminem prawa materialnego, a jego niezachowanie powoduje definitywną bezskuteczność czynności dokonanej po terminie. Wnioskodawcy zaskarżyli ten wyrok skargą kasacyjną.
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Jego zdaniem w sprawie tej zasadnicze znaczenie ma fakt uchybienia przez ZUS obowiązkom informacyjnym. W takim postępowaniu stosuje się bowiem przepisy k.p.a. Ten zaś statuuje obowiązek organu należytego informowania o okolicznościach faktycznych i prawnych wpływających na uprawnienia stron. ZUS powinien się z tych obowiązków wywiązywać - gdyż w postępowaniu o prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego występuje jako organ administracyjny. W przypadku zbyt późnego poinformowania wnioskodawców o istnieniu zadłużenia i konsekwencjach tej okoliczności dla możliwości wystąpienia o wypłatę odszkodowania zasadny jest zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego i nadużycia prawa podmiotowego przez ZUS.
Sygn. akt III UK 78/07