Jakie uprawnienia przysługują pracownikowi po urodzeniu dziecka i kiedy może z nich skorzystać



W razie urodzenia dziecka przysługują urlopy związane z opieką nad nim. Mogą z nich skorzystać rodzice będący pracownikami, tj. zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Pewne uprawnienia rodzicielskie przysługują także osobom podlegającym ubezpieczeniu społecznemu w razie choroby i macierzyństwa, np. prowadzącym własną działalność gospodarczą albo wykonującym umowy-zlecenia. Osoby takie, będące ubezpieczonymi, mogą dzielić się opieką nad dzieckiem – jeśli zawieszą na ten czas działalność zarobkową.
W niektórych sytuacjach z części urlopu macierzyńskiego (części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego), a także urlopu rodzicielskiego lub jego części może skorzystać także pracownik – inny członek najbliższej rodziny. Członek najbliższej rodziny to osoba, która pozostaje z matką dziecka w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa, a także małżeństwa. W stosunku pokrewieństwa z matką dziecka pozostają np. jej ojciec i matka, dziadek i babcia, brat i siostra. Natomiast w stosunku powinowactwa matka dziecka pozostaje z rodziną męża. Powinowatymi będą dla niej np. teść i teściowa, dziadkowie oraz brat i siostra męża. Stosunek powinowactwa nie ustaje w razie śmierci męża matki dziecka.

1. Urlop macierzyński

Jest to obowiązkowy urlop przysługujący w razie urodzenia dziecka. Prawo do niego ma każda pracownica, która urodziła dziecko, bez względu na rodzaj umowy o pracę, na podstawie której jest zatrudniona, staż pracy oraz wymiar czasu pracy. Urlop macierzyński trzeba wykorzystać w naturze, tzn. nie można zrzec się prawa do niego w zamian za ekwiwalent pieniężny.
Wymiar
Długość urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi:
1) 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka;
2) 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci;
3) 33 tygodnie – w przypadku urodzenia trojga dzieci;
4) 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci;
5) 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.
Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. [ramka 1] Jeżeli nie korzystała z niego przed porodem, to urlop macierzyński rozpoczyna w dniu porodu. Tydzień tego urlopu odpowiada 7 dniom liczonym od pierwszego dnia urlopu.
RAMKA 1. Wniosek przed porodem
Aby wykorzystać do 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pracownica powinna złożyć u pracodawcy wniosek zawierający jej imię i nazwisko oraz wskazanie daty, od której ma być udzielona część urlopu macierzyńskiego. Do wniosku dołącza się kopię zaświadczenia lekarskiego wystawionego na zwykłym druku, określającego przewidywaną datę porodu. W takim przypadku po porodzie pracownica może skorzystać z pozostałej części urlopu macierzyńskiego (np. przy jednym dziecku i skorzystaniu z 6 tygodni urlopu przed porodem będzie to 14 tygodni).
Po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego (które są obowiązkowe) pracownica może zrezygnować z pozostałej jego części i powrócić do pracy, pod warunkiem, że część tę wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko albo przez okres odpowiadający tej części urlopu osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka, który w tym celu przerwie działalność zarobkową. [ramka 2]
RAMKA 2. Przerwanie urlopu
Pracownica powinna złożyć pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z korzystania z części urlopu macierzyńskiego w terminie nie krótszym niż 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Pracodawca jest zobowiązany go uwzględnić. Powinien on zawierać imię i nazwisko pracownicy oraz wskazanie terminu powrotu do pracy. Do wniosku dołącza się kopię wniosku pracownika – ojca wychowującego dziecko o udzielenie pozostałej części urlopu macierzyńskiego albo kopię oświadczenia ubezpieczonego – ojca dziecka o przerwaniu działalności zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu.