Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej może zbywać i obciążać aktywa trwałe wyłącznie na zasadach określonych przez podmiot tworzący. Nie ma prawa udostępniać majątku podmiotom konkurencyjnym.
Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89 z późn. zm.) wprowadza zasadę, zgodnie z którą SP ZOZ samodzielnie gospodaruje przekazanymi w nieodpłatne użytkowanie nieruchomościami i majątkiem Skarbu Państwa lub komunalnym oraz majątkiem własnym (otrzymanym i zakupionym) - art. 53. Stosowanie tych przepisów jest jednak bardzo poważnie ograniczane. Zbycie bowiem aktywów trwałych SP ZOZ, oddanie ich w dzierżawę, najem, użytkowanie oraz użyczenie może nastąpić wyłącznie na zasadach określonych przez podmiot, który utworzył zakład. W tym kontekście fundamentalne znaczenie ma słowo wyłącznie. Jeżeli więc podmiot tworzący nie określi tych zasad, wówczas SP ZOZ nie może, zgodnie z prawem, zbyć ani obciążyć własnych aktywów trwałych (pojecie aktywa trwałe definiuje ustawa o rachunkowości). W istocie to podmiot tworzący - w przypadku jednostek samorządu jest to organ stanowiący (rada, sejmik) - decyduje o tym, czy wspomniane przepisy będą bardzo rygorystyczne, czy pozostawią SP ZOZ znaczący zakres swobody.
Ustawa o ZOZ przewiduje, że zasady te mogą polegać w szczególności na ustanowieniu wymogu uzyskania zgody podmiotu tworzącego na zbycie, wydzierżawienie, wynajęcie, oddanie w użytkowanie oraz użyczenie aktywów trwałych - art. 53 ust 3. Jest to jednak rozwiązanie fakultatywne. O tym, czy go wprowadzić, zadecyduje podmiot tworzący.
Ustawodawca wprowadził jednak bezwzględny obowiązek uzyskania zgody podmiotu tworzącego na wniesienie majątku SP ZOZ lub przysługującego mu do niego prawa w formie aportu do spółek, jego przekazanie fundacji lub stowarzyszeniu. Co istotne, reguła ta dotyczy nie tylko aktywów trwałych, lecz kategorii znacznie szerszej, tj. majątku SP ZOZ.
Należy także podkreślić inny istotny zakaz wprowadzony we wspomnianej ustawie. Otóż prawnie zabroniono wniesienia majątku SP ZOZ lub przysługującego mu do niego prawa:
• w formie aportu do spółek,
• przekazania go fundacji lub stowarzyszeniu - których przedmiotem działalności jest świadczenie usług w zakresie ochrony zdrowia - art. 53 ust. 5.
W ten sposób uniemożliwiono transferowanie majątku SP ZOZ do podmiotów konkurencyjnych.
Umowy zbycia, dzierżawy, najmu, użytkowania oraz użyczenia aktywów trwałych SP ZOZ, zawarte z naruszeniem wspomnianych reguł, są nieważne z mocy prawa. Sankcją nieważności dotknięte będą także umowy zawarte sprzecznie z wymaganiami określonymi w art. 1 ust. 4 i 5 ustawy o ZOZ, a więc umożliwiające innym podmiotom prowadzenie na terenie SP ZOZ działalności:
• uciążliwej dla pacjenta lub przebiegu leczenia albo innej działalności, która nie służy zaspokajaniu potrzeb pacjenta i realizacji jego praw, w szczególności świadczenia usług pogrzebowych,
• polegającej na udzielaniu takich samych świadczeń zdrowotnych, które są udzielane przez SP ZOZ, z wyjątkiem świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej i stomatologii.
W przypadku naruszenia przez SP ZOZ tych reguł podmiot tworzący może wystąpić do sądu o stwierdzenie nieważności umowy zbycia, dzierżawy, najmu, użytkowania oraz użyczenia aktywów trwałych SP ZOZ.
Warto zaznaczyć, iż SP ZOZ samodzielnie decyduje tylko o likwidacji (kasacji) aktywów trwałych.
Ustawa o ZOZ nie wprowadza natomiast wymienionych ograniczeń w przypadku niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej. Jest to zrozumiałe, ponieważ co do zasady gospodarują one majątkiem prywatnym.