Zatrudnieni w szczególnych warunkach, a także twórcy, artyści i kolejarze, którzy do końca 2008 roku nie ukończą obniżonego wieku emerytalnego, będą mogli przejść na wcześniejszą emeryturę. ZUS przyzna im to świadczenie, jeśli osiągnęli określony przepisami staż pracy na dzień 1 stycznia 1999 r.
Zasadą jest, że osoby urodzone po 1948 r., które zamierzają przejść na wcześniejszą emeryturę, muszą spełnić określone w przepisach warunki do 31 grudnia 2008 r. Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myśl tego przepisu możliwe jest nabycie wcześniejszych uprawnień emerytalnych mimo ukończenia wieku emerytalnego po 2008 roku. Tak więc niezależnie od tego, czy i o jakiej treści zostanie uchwalona ustawa o emeryturach pomostowych, pewna grupa osób urodzonych po 1948 r. nadal będzie mogła skorzystać z wcześniejszej emerytury.

Warunki otrzymania emerytury

Artykuł 184 ustawy emerytalnej dotyczy osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które (gdyby spełniły warunki do końca 2008 roku) mogłyby ubiegać się o wcześniejszą emeryturę na ogólnych zasadach, tj. o:
• emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (przewidzianą w art. 32 ustawy emerytalnej),
• emeryturę z tytułu wykonywania działalności twórczej lub artystycznej (na podstawie art. 33 ustawy emerytalnej),
• emeryturę z tytułu wykonywania pracy górniczej (przewidzianą w art. 39 ustawy emerytalnej),
• emeryturę kolejową (przysługującą na podstawie art. 40 ustawy emerytalnej).
Prawo do omawianej emerytury będą mogły więc nabyć osoby, które wykonywały zatrudnienie w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, działalność twórczą lub artystyczną, pracę górniczą lub pracę kolejową. Świadczenie to zostanie im przyznane, gdy ukończą wiek emerytalny określony w tabeli oraz jeśli:
• na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet, a 25 lat dla mężczyzn (tzw. staż ogólny), w tym odpowiedni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, działalności twórczej lub artystycznej, pracy górniczej lub na kolei, który gwarantuje prawo do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,
• nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego i rozwiążą stosunek pracy (w przypadku wnioskodawców będących pracownikami).
Pamiętać trzeba, że przy ustalaniu stażu pracy w warunkach szkodliwych nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa. Natomiast przy ustalaniu stażu ogólnego można uwzględnić także okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w tym gospodarstwie.

Nieprzystąpienie do OFE

W art. 184 ustawy emerytalnej nie wskazano na możliwość zgłoszenia wniosku o przekazanie składek zgromadzonych w OFE na konto budżetu państwa. Jednak w uchwalonej przez parlament i przekazanej prezydentowi do podpisu ustawie o emeryturach pomostowych przewidziano zmianę w treści art. 184 ustawy emerytalnej. Umożliwia ona złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Zatem niewykluczone, że nie będzie potrzeby dochodzenia unieważnienia umowy w celu otrzymania emerytury na podstawie art. 184.

Prawa kolejarzy i górników

Osoby, które wykonywały pracę kolejową, będą mogły uzyskać omawianą emeryturę po ukończeniu wieku 55 lat w przypadku kobiet oraz 60 lat w przypadku mężczyzn oraz udowodnieniu na dzień 1 stycznia 1999 r. tzw. stażu ogólnego i przynajmniej 15 lat pracy na kolei liczonych wraz z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia na kolei.
Z kolei osoby, które wykonywały pracę górniczą i nie spełniły warunków do otrzymania emerytury górniczej, będą mogły przejść na emeryturę z art. 184, jeśli 1 stycznia 1999 r. udowodniły tzw. staż ogólny i przynajmniej pięcioletni okres pracy górniczej (wymienionej w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej) wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią (w pewnych przypadkach również na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego oraz w kopalniach otworowych siarki). Wiek emerytalny zależy natomiast od tego, ile lat wspomnianej pracy górniczej osoba zainteresowała zdołała udowodnić. Wyjaśnić bowiem trzeba, że wiek emerytalny (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) jest obniżany o sześć miesięcy za każdy rok okresów pracy górniczej (o której mowa w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej) wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie więcej jednak niż o 15 lat. Należy podkreślić, że przy ustalaniu wieku emerytalnego, który będzie uprawniał do wcześniejszego przejścia na emeryturę, ZUS uwzględni nie tylko okresy pracy górniczej przebyte przed 1 stycznia 1999 r., ale również po 1998 roku.
PRZYKŁAD: OBNIŻENIE WIEKU EMERYTALNEGO
Jan P. w 2009 roku ukończy 60 lat. Udowodnił 37-letni okres składkowy i nieskładkowy. Nie spełnia warunków do górniczej emerytury bez względu na wiek, gdyż nie ma wystarczająco długiego okresu pracy górniczej. Pracował jednak w kopalni pod ziemią łącznie przez 10 lat, z czego przez 6 lat przed 1999 r., a przez 4 lata po 31 grudnia 1998 r. Ponieważ na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił łącznie 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 6-letni okres pracy górniczej pod ziemią, będzie miał prawo do uzyskania emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Przy ustalaniu obniżenia powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzn (65 lat) ZUS weźmie pod uwagę pełny 10-letni okres pracy górniczej, co spowoduje, że jego wiek emerytalny 65 lat zostanie obniżony o 5 lat (6 miesięcy x 10). Ubezpieczony będzie więc mógł przejść na wcześniejszą emeryturę w 2009 roku.
Wyjaśnić trzeba, że art. 184 ustawy emerytalnej nie przewiduje możliwości ustalania stażu emerytalnego na dzień 1 stycznia 1999 r. z zastosowaniem zasady dotyczącej liczenia niektórych okresów pracy górniczej w wymiarze półtorakrotnym oraz dotyczącej korzystniejszego liczenia niektórych okresów zatrudnienia na kolei.

Specjalne warunki pracy

Dla wszystkich osób, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach, wymienioną w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, warunki otrzymania emerytury dotyczące wieku, stażu ogólnego i szczególnego są jednakowe. Osoby te będą mogły przejść na wcześniejszą emeryturę przewidzianą w art. 184 ustawy emerytalnej, jeśli:
• ukończą wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet, a 60 lat dla mężczyzn oraz
• na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach przy pracach wymienionych w wykazie A.
PRZYKŁAD: EMERYTURA W 2010 ROKU
Piotr P. urodzony w 1950 roku jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. 1 stycznia 1999 r. miał 30-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 16 lat pracy w szczególnych warunkach (z wykazu A). Piotr P. nie przystąpił do OFE. Mimo że pracownik ten wiek 60 lat ukończy dopiero w 2010 roku, będzie mógł po jego osiągnięciu i rozwiązaniu stosunku pracy przejść na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Na dzień 1 stycznia 1999 r. bowiem miał wymagany tzw. ogólny staż ubezpieczeniowy wynoszący co najmniej 25 lat, w tym co najmniej 15-letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach i nie jest członkiem OFE.
Natomiast wymagany wiek emerytalny, a także staż pracy w szczególnych warunkach dla osób zatrudnionych przy pracach wymienionych w wykazie B wspomnianego rozporządzenia jest zróżnicowany i zależy od tego, do którego działu w wykazie B zalicza się wykonywaną pracę. Wiek emerytalny wynosi 50 albo 55 lat dla kobiet i 55 albo 60 lat dla mężczyzn, natomiast staż pracy w szczególnych warunkach:
• 10 lat - w przypadku prac wymienionych w dziale IV,
• 15 lat - w przypadku prac wymienionych w działach I, II, III,
• 20 lat - w przypadku prac wymienionych dziale IV poz. 8 i 9.
Z kolei w przypadku osób zatrudnionych w szczególnym charakterze wymagany staż takiego zatrudnienia, który trzeba udowodnić na 1 stycznia 1999 r. wynosi 15 lat. Natomiast wiek emerytalny wynosi od 40 do 55 lat w przypadku kobiet oraz od 45 do 60 lat w przypadku mężczyzn.
PRZYKŁAD: EMERYTURA DLA DZIENNIKARZA
Marek W. ukończy 60 lat w marcu 2009 r. Tym samym do końca 2008 r. nie zdoła spełnić wszystkich warunków wymaganych do przejścia na wcześniejszą emeryturę dla tej grupy zawodowej. Na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił jednak 26-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 17 lat pracy dziennikarskiej na pełnym etacie. W związku z tym po ukończeniu 60 lat ZUS przyzna mu wcześniejszą emeryturę.
Podstawa prawna
• Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
• Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).