Zastrzeżenie w umowie o zakazie konkurencji kary umownej ułatwia pracodawcy dochodzenie odszkodowania w przypadku naruszenia zakazu przez byłego pracownika.

Kodeks pracy przewiduje możliwość zawarcia przez pracodawcę oraz pracownika umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Stroną takiej umowy może być jedynie pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby wyrządzić pracodawcy szkodę. Umowa taka może być zawarta tylko na czas ściśle określony i powinna wskazywać wysokość należnego pracownikowi odszkodowania.
Nielojalny pracownik
W sytuacji, gdy były pracownik naruszy obowiązujący go mocą zawartej umowy zakaz konkurencji, pracodawca może dochodzić od niego odszkodowania. Podstawą jego roszczenia będzie art. 471 kodeksu cywilnego, przewidujący odpowiedzialność odszkodowawczą dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. W postępowaniu o zasądzenie odszkodowania pracodawca będzie musiał wykazać bezprawność czynu pracownika w postaci podjęcia przez niego działalności konkurencyjnej, poniesioną szkodę i jej wysokość, a także związek przyczynowy pomiędzy takim zachowaniem pracownika a powstałą szkodą.
Istota kary umownej
Udowodnienie przez pracodawcę wysokości poniesionej szkody może w praktyce nastręczać trudności. Najlepszym sposobem na ich uniknięcie jest wprowadzenie do umowy o zakazie konkurencji dodatkowej klauzuli w postaci kary umownej.
Kara umowna jest dodatkową klauzulą umowną, w której strony zastrzegają, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi poprzez zapłatę ściśle określonej sumy. Skorzystanie z tej instytucji ma wiele zalet.
Po pierwsze, pracodawca w toku postępowania o zasądzenie kary umownej będzie zwolniony z konieczności kłopotliwego wykazywania przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, przede wszystkim zaś wysokości poniesionej szkody. Innymi słowy, dla otrzymania przez pracodawcę zastrzeżonej sumy wystarczy naruszenie zakazu konkurencji przez byłego pracownika. Bez znaczenia będą w takim przypadku przyczyny, które spowodowały niewykonanie umowy o zakazie konkurencji.
Po drugie, kara umowna będzie przysługiwała w zastrzeżonej wysokości bez względu na rozmiary poniesionej przez pracodawcę szkody, także wówczas gdy w ogóle ona nie wystąpiła (tak SN w uchwale z 6 listopada. 2003 r., III CZP 61/03, OSNC 2004/5/69). Wreszcie, w razie powstania szkody większych rozmiarów zastrzeżenie kary umownej nie zamknie drogi do dochodzenia przez pracodawcę odszkodowania uzupełniającego, o ile strony wyraźnie zastrzegły taką możliwość.
Klauzula w umowie
Dopuszczalność wprowadzenia do umowy o zakazie konkurencji kar umownych budziła kontrowersje. Rozstrzygnęło je stanowisko Sądu Najwyższego, który przyjął, że w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej na rzecz byłego pracodawcy w razie niewykonania lub nienależytego wykonania przez byłego pracownika obowiązku powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej (wyrok SN z 10 października 2003 r., I PK 528/02, OSNP 2004/19/336).
Sąd Najwyższy wskazał, że z mocy art. 1012 par. 1 k.p. do umowy o zakazie konkurencji zawartej już po ustaniu stosunku pracy stosuje się odpowiednio tylko art. 1011 par. 1 k.p., nie zaś par. 2 tego przepisu, w którym znajduje się odesłanie do uregulowanej w kodeksie pracy odpowiedzialności materialnej pracowników.
Skoro zatem odpowiedzialność pracownika za naruszenie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie została określona w kodeksie pracy, to istnieje możliwość stosowania regulacji kodeksu cywilnego o karze umownej poprzez art. 300 k.p.
Wysokość kary umownej
Wysokość kary umownej nie może być określona w sposób nazbyt wygórowany. Wynika to stąd, że cywilistyczna instytucja kary umownej jest w stosowana na gruncie prawa pracy jedynie odpowiednio, jej wysokość powinna zatem uwzględniać zarówno zasadę ryzyka podmiotu zatrudniającego jak i zasadę ograniczonej odpowiedzialności materialnej pracownika (tak SN w wyroku z 10 października 2003 r., I PK 528/02, OSNP 2004/19/336).
W razie zastrzeżenia nazbyt wygórowanej kary w samej umowie o zakazie konkurencji, sąd rozstrzygający spór pomiędzy jej stronami może na wniosek pracownika zasądzić ją w mniejszej wysokości. Będzie to w szczególności dotyczyło przypadku, gdy zastrzeżona kara jest zdaniem sądu rażąco wygórowana, a zatem w sposób znaczny odbiega od wysokości rzeczywiście poniesionej przez pracodawcę szkody.
Ważne!
Zapis o karze umownej może zostać wprowadzony wyłącznie do umowy dotyczącej zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Pracodawca, który poniósł szkodę na skutek działalności konkurencyjnej pracownika podjętej w czasie istnienia stosunku pracy, może dochodzić jej wyrównania tylko według zasad odpowiedzialności materialnej pracowników określonych w kodeksie pracy
Dominika Cichocka
gp@infor.pl
Podstawa prawna
■ Art. 1011, 1012 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
■ Art. 483, 484 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).