W oczekiwaniu na realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych mogą dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Ci, którzy się na to zdecydowali, wygrywają.
Jak zmieniała się pomoc dla opiekunów / Dziennik Gazeta Prawna
W budżecie państwa na 2017 r. nie ma pieniędzy na reformę systemu wsparcia dla osób, które nie pracują i sprawują opiekę nad niepełnosprawnym dorosłym członkiem rodziny. To oznacza, że oczekiwanych przez nich zmian szybko nie będzie, mimo że do ich wprowadzenia zobowiązał rządzących ponad dwa lata temu Trybunał Konstytucyjny (TK).
Sprawujący opiekę są coraz bardziej rozgoryczeni tą sytuacją, ale jedyne, co im pozostaje, to odwoływanie się od negatywnych decyzji gmin. Szanse na uzyskanie świadczeń są duże, bo większość sądów administracyjnych stosuje prokonstytucyjną wykładnię przepisów.
Podział opiekunów
Wydany 21 października 2014 r. przez TK wyrok (sygn. akt K 38/13) dotyczył niezgodności z prawem jednej z przesłanek warunkujących otrzymywanie świadczenia pielęgnacyjnego, która jest zawarta w art. 17 ust. 1b ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1518 ze zm.). Zgodnie z nią ta forma wsparcia może być przyznana, o ile niepełnosprawność członka rodziny powstała zanim skończył on 18 lub 25 lat (jeśli nastąpiło to w trakcie nauki). W ten sposób świadczenia pielęgnacyjnego nie mogą uzyskać opiekunowie, których krewny doznał uszczerbku na zdrowiu w dorosłym życiu. Wprawdzie wtedy może ubiegać się o specjalny zasiłek opiekuńczy, ale problem w tym, że jest on uzależniony od kryterium dochodowego, które wynosi 764 zł. Wiele rodzin przekracza ten próg i w konsekwencji w ogóle nie otrzymuje pomocy finansowej za opiekę. Co więcej, specjalny zasiłek jest niższy od świadczenia pielęgnacyjnego, bo wynosi zaledwie 520 zł, podczas gdy świadczenie pielęgnacyjne to 1300 zł miesięcznie, a od przyszłego roku będzie jeszcze o 106 zł wyższe.
Jednak, aby po wyroku TK opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych mogli otrzymywać świadczenie pielęgnacyjne, konieczna jest zmiana przepisów. Orzeczenie nie spowodowało bowiem uchylenia ust. 1b z art. 17 ustawy i tym samym nie daje obecnie prawa do starania się o świadczenie pielęgnacyjne w ośrodku pomocy społecznej. Jednocześnie trybunał nie określił do kiedy przepisy powinny zostać znowelizowane, ale opiekunowie liczyli, że wyrok zostanie szybko wykonany. Tak się nie stało. Główną przeszkodą są w tym przypadku wysokie koszty dla budżetu państwa, sięgające ok. 0,5 mld zł w skali roku (tak wynikało z wyliczeń poprzedniej koalicji PO-PSL).
– Jesteśmy rozgoryczeni, zwłaszcza że wniosek do TK był składany przez posłów PiS, którzy teraz rządzą i mają większość w parlamencie. Po raz kolejny mamy poczucie niesprawiedliwego traktowania i braku zainteresowania naszym losem – mówi Danuta Janoszka z Stowarzyszenia Wykluczonych Opiekunów.
Pozew do sądu
Jak wskazuje Aleksandra Urbanowska-Bohun, radca prawny z Kancelarii Adwokatów i Radców Prawnych P. J. Sowisło & Topolewski, nie ma żadnych instrumentów prawnych pozwalających w sposób wiążący przymusić ustawodawcę do zmiany przepisu uznanego za niekonstytucyjny. Ale opiekunowie mogą podjąć działania, które mimo to pozwolą im na uzyskanie świadczeń.
– Mogą złożyć wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z powołaniem się na uprawnienie do jego uzyskania wynikające z wyroku TK, a nie przepisu, który nadal znajduje się w ustawie – podkreśla Aleksandra Urbanowska-Bohun.
W przypadku gdy gmina wyda negatywną decyzję, opiekun będzie mógł złożyć odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego (SKO), a następnie Wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA), który uprawnienie do świadczenia może wywieść wprost z treści orzeczenie trybunału.
– Taki sposób postępowania zalecamy opiekunom, którzy zwracają się do nas po pomoc. Dotychczasowe orzecznictwo sądów pokazuje, że mają duże szanse na uzyskanie świadczeń – informuje Lesław Nawacki, dyrektor zespołu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich.
Tego typu rozstrzygnięcia wydały m.in. WSA w Poznaniu (IV SA/Po 944/15), w Gliwicach (IV SA/Gl 200/15), Gdańsku (III SA/Gd 551/15) i Warszawie (VIII SA/Wa 237/15).
Ponadto opiekunowie mogą dochodzić swoich praw występując z powództwami odszkodowawczymi.
– Taka możliwość jest przewidziana w art. 4171 par. 2 kodeksu cywilnego, gdy szkoda została wyrządzona przez wydanie ostatecznej decyzji na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą – wylicza Aleksandra Urbanowska-Bohun.
W ten sposób opiekun może dochodzić utraconych korzyści, czyli wartości świadczeń, jakie mógłby otrzymać, ale nie uzyskał ze względu na obowiązywanie niekonstytucyjnego przepisu. Natomiast trzeba pamiętać, że powództwo odszkodowawcze zrekompensuje świadczenia nieotrzymane, ale nie spowoduje otrzymania ich na przyszłość.