Pani Anna wystąpiła o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności do powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności. Jest osobą niewidomą, a jednocześnie ma coraz poważniejsze problemy ze słuchem. Z orzeczenia powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności wynika, że jest osobą niewidomą i orzeczono wobec niej znaczny stopień niepełnosprawności, wskazując symbol niepełnosprawności dotyczący wzroku 04-O. Z orzeczenia nie wynikało jednak, że ma także poważne problemy ze słuchem, co w jej wypadku mogło utrudnić np. uzyskanie aparatu słuchowego. Kobieta odwołała się do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności, ale i w tym wypadku zespół odmówił wskazania dwóch symboli niepełnosprawności, choć przyznał, że problemy ze słuchem kwalifikują ją do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (kod 03-L). Wskazał jednak kod silniejszej niepełnosprawności, czyli wzroku.
Czy w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności mogą być wskazane dwa symbole, czy tylko jeden?
W sprawie chodzi o orzeczenia powiatowego (tu miejskiego) zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności (organ I) i zespołu wojewódzkiego (organ II), które ustalają w przypadku osób powyżej 16. roku życia stopnie niepełnosprawności – lekki, umiarkowany albo znaczny. Orzeczenia te pełnią rozmaite funkcje, m.in. uprawniają osoby niepełnosprawne do korzystania z różnych preferencji, do których należą ulgi w składkach na ubezpieczenia społeczne.
Skoro sprawa przeszła przez dwie instancje administracyjne, to dalej przysługuje odwołanie do sądu powszechnego (sądu ubezpieczeń społecznych), który rozstrzyga sprawę merytorycznie. Swoich racji można więc dalej dochodzi na tej drodze.
Kłopotliwa porównywalność
W przypadku orzecznictwa o niepełnosprawności przez zespoły powołanie kilku symboli jest możliwe, ale nie jest to takie oczywiste, szczególnie gdy w grę wchodzą różne stopnie niepełnosprawności. Przyczyny odmowy wpisania dwóch kodów niepełnosprawności należy upatrywać w par. 32 ust. 4 rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, który mówi, że orzeczenie może zawierać więcej niż jeden symbol przyczyny niepełnosprawności, nie więcej niż trzy symbole schorzeń, które w porównywalnym stopniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu. Kłopotliwa jest w tym wypadku właśnie porównywalność. W sprawie ślepota w większym stopniu przyczynia się bowiem do niepełnosprawności niż problemy ze słuchem. Zapewne dlatego zespoły ograniczyły się do wskazania tylko jednego kodu przyczyny niepełnosprawności.
W praktyce jednak często się zdarza, że osoby mają wiele różnych schorzeń, w różnym zakresie wpływających na ich kondycję i samodzielność. Niewpisanie ich do orzeczenia oznaczałoby np., że osoba ze znaczną niepełnosprawnością ze względu na wzrok miałaby kłopot z uzyskaniem refundacji aparatu słuchowego mimo problemów ze słuchem. Nie wydaje się to rozwiązaniem racjonalnym.
Co na to Sąd Najwyższy
Kwestią wskazywania więcej niż jednego kodu w orzeczeniu zajmował się Sąd Najwyższy w uchwale z 12 grudnia 2011 r., sygn. akt I UZP 4/11. Wynika z niej, że w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności można wymienić kilka symboli przyczyn niepełnosprawności, nawet jeśli uzasadniają zakwalifikowanie do różnych stopni. Sprawa rozstrzygana przez SN dotyczyła mężczyzny, który miał już orzeczenie, a wystąpił o wydanie drugiego – ze względu na inne schorzenia. I w tym wypadku chodziło o znaczny stopień niepełnosprawności ze względu na wzrok, a także o schorzenia słuchu oraz zaburzenia głosu i mowy oznaczone symbolem 03-L – na trwałe w stopniu lekkim. Mężczyzna domagał się wydania drugiego orzeczenia – dotyczącego lekkiego stopnia niepełnosprawności ze względu na słuch i mowę.
Z uchwały wynika, że nie można wydać tej samej osobie kilku orzeczeń ustalających różne stopnie niepełnosprawności ze względu na różne schorzenia.
Wtedy trudno byłoby ustalić, którym orzeczeniem się kierować, np. przy ubieganiu się o uprawnienia takie jak skrócony czas pracy i korzystanie ze zwolnień od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Jedna osoba może mieć zatem tylko jedno orzeczenie stopnia niepełnosprawności. Wolno jednak wskazać kilka symboli niepełnosprawności w jednym orzeczeniu. Sąd zauważył bowiem, że zakwalifikowanie do jednego ze stopni niepełnosprawności może nie wypełnić w całości obrazu zaburzenia funkcji organizmu zainteresowanego oraz ograniczeń w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej.
Poza ustaleniem stopnia niepełnosprawności orzeczenie musi zawierać wskazania dotyczące m.in. odpowiedniego zatrudnienia, szkolenia, uczestnictwa w terapii zajęciowej, konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, a także korzystania z systemu środowiskowego wsparcia, konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby itp. Wskazania te są od stopni niepełnosprawności niezależne.
Podstawę do przyznania ulg i uprawnień na podstawie odrębnych przepisów stanowią ustalenia niedotyczące stopnia niepełnosprawności, wyrażone przez symbole schorzeń. Mają one odzwierciedlać rozpoznanie uszkodzenia lub choroby, która powoduje zaburzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej osoby zainteresowanej.
Więcej niż jedna przyczyna
Sąd Najwyższy wskazał, że można wymienić więcej niż jeden symbol przyczyn niepełnosprawności, które w porównywalnym stopniu powodują zaburzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej osoby zainteresowanej, choćby mieściły się w różnych standardach w zakresie kwalifikowania do stopnia niepełnosprawności. Określenie w orzeczeniu symbolu przyczyny niepełnosprawności ma dać możliwość wyczerpującego i pełnego opisania stanu niepełnosprawności, bez pomijania jakichkolwiek schorzeń, które w ogólnym obrazie powodują zaburzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej, zwłaszcza gdy ograniczenia są głębsze, niż wynika to z zaliczenia do stopnia niepełnosprawności, a mają znaczenie dla uprawnień wynikających z innych ustaw.
Z uchwały tej płynie wniosek, że ze względu na ochronę interesu osób cierpiących z powodu wielu chorób ocena dokonana w orzeczeniu powinna obejmować ogół schorzeń. Orzeczenie może być uzupełnione przez wymienienie symboli przyczyn niepełnosprawności uzasadniających zakwalifikowanie do różnych stopni niepełnosprawności, jeżeli taka potrzeba wynika ze wskazań ułatwiających funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej. W tym zakresie wszystkie przyczyny niepełnosprawności (schorzenia i ich symbole) należy traktować równorzędnie i łącznie, bez względu na to, jaki stopień niepełnosprawności jest z nimi związany.
!Nie można wydać tej samej osobie kilku orzeczeń ustalających różne stopnie niepełnosprawności ze względu na różne schorzenia.
Podstawa prawna
Par. 32 ust. 4 rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1110).