W firmie obowiązuje trzymiesięczny okres rozliczeniowy. W październiku pracownik złożył wniosek o udzielenie mu czterech godzin zwolnienia z części dnia pracy w celu załatwienia spraw osobistych. Uzgodniliśmy z nim odpracowanie tego czasu w listopadzie. Pracownik będzie przychodził do pracy wcześniej (dwa razy po dwie godziny).
Pora nocna jest u nas wyznaczona na godziny od 23.00 do 7.00. a normalnie pracownik pracuje – według rozkładu – od 8.00 do 16.00. Czy jeżeli zatrudniony przyjdzie do pracy na 6.00, to za godzinę pracy przypadającą do 7.00 będzie mu przysługiwał dodatek za pracę w nocy? Pracownik jest wynagradzany stałą stawką miesięczną 4000 zł oraz stałą premią motywacyjną 200 zł, która jest zmniejszana proporcjonalnie za okresy nieobecności (oprócz urlopu wypoczynkowego). Jak rozliczyć październik i listopad?
ODPOWIEDŹ
Za listopad pracownikowi przysługuje dodatek za dwie godziny pracy w porze nocnej. Poza nim należy mu wypłacić wynagrodzenie odpowiednio powiększone z tytułu odpracowania. Nie są to bowiem godziny nadliczbowe, ale zwykłe godziny pracy. Przysługuje mu więc normalne wynagrodzenie (bez dodatkowej gratyfikacji jak za nadliczbówki). Natomiast za październik wynagrodzenie powinno być odpowiednio zmniejszone za cztery godziny zwolnienia od pracy.
Bez nadgodzin
Pracownik ma zazwyczaj wyznaczone sztywne godziny pracy (od – do). Zdarza się więc, że praca koliduje z innymi sprawami z jego życia osobistego. Mogą to być zarówno wyjścia zaplanowane (np. stawienie się w urzędzie skarbowym, wizyta u lekarza), jak i wcześniej nieprzewidziane (np. konieczność odebrania chorego dziecka z przedszkola). Dana sytuacja wymusza więc na pracowniku chwilowe opuszczenie stanowiska pracy, późniejsze przybycie do pracy czy szybsze jej skończenie, oczywiście za wiedzą i zgodą pracodawcy.
Kodeks pracy przewiduje w tym zakresie, że pracy w godzinach nadliczbowych nie stanowi czas odpracowania zwolnienia od pracy udzielonego pracownikowi na jego pisemny wniosek w celu załatwienia spraw osobistych. Odpracowanie takiego zwolnienia nie może jednak naruszać prawa pracownika do 11-godzinnego dobowego oraz 35-godzinnego tygodniowego odpoczynku (art. 151 par. 21 kodeksu pracy, dalej: k.p.). W zasadzie unormowanie to jest dość wąskie i daje pracodawcy możliwość ułożenia wielu kwestii w wewnętrznych aktach, np. regulaminie pracy czy wynagradzania. Wiadomo jednak, że udzielenie zwolnienia od pracy powinno być poprzedzone pisemnym wnioskiem pracownika, a odpracowanie – jeżeli nastąpi w innym okresie rozliczeniowym – nie spowoduje powstania nadgodzin.
Natomiast jeśli odpracowanie wolnego przypadnie w tym samym okresie (np. w tym samym miesiącu), to czas pracy ulegnie zbilansowaniu.
Prawo do odpoczynku
Pozostanie dłużej, po godzinach w danym dniu, nie będzie też oznaczało przekroczenia normy dobowej. Ważne natomiast, by zapewnić pracownikowi prawo do odpowiedniej puli odpoczynku. Przykładowo, aby nie naruszyć 11-godzinnego dobowego nieprzerwanego relaksu, pracodawca nie może zlecić odpracowania w wymiarze wyższym niż pięć godzin na dobę. Zatem przy 8-godzinnej normie dobowej pracownik może np. zostać dłużej w pracy maksymalnie jeszcze przez pięć godzin (8 godz. + 5 godz. + 11 godz. = 24 godz.). W omawianym przypadku pracownik łącznie korzystał ze zwolnienia w październiku przez cztery godziny. Pracodawca może więc rozłożyć odpracowanie w listopadzie na dwa razy po dwie godziny lub uzgodnić odrobienie godzin jednorazowo.
Warto przy tym zauważyć, że to pracodawca ostatecznie ustala termin odpracowania prywatnego wyjścia pracownika i nie musi się trzymać okresów rozliczeniowych. Zarówno przy miesięcznym, jak i dłuższym okresie termin odpracowania można więc wyznaczyć na inny miesiąc niż ten, w którym wystąpiło zwolnienie od pracy.
Jakie wynagrodzenie
Wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas jej niewykonywania pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 k.p.). Za czas zwolnienia od pracy w celu załatwienia spraw osobistych ustawodawca nie przewidział wynagrodzenia. Zatem pracodawca ma prawo zmniejszyć pensję pracownika za miesiąc, w którym przepracował mniej godzin, a odpracowanie zostało wyznaczone na inny miesiąc. Z kolei powiększa je w miesiącu odrobienia wolnego. Przy stałej stawce miesięcznej można skorzystać ze wzoru, który określa par. 12 rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy (...). [Ramka 1]
Dodatek za pracę w porze nocnej
Skoro ustawodawca postanowił, że czas odpracowania omawianego zwolnienia nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych, to pracownikowi nie przysługują za to żadne dodatkowe rekompensaty (czas wolny, dodatek pieniężny). Jednak od pracy w nadgodzinach trzeba odróżnić pracę w porze nocnej, która została odrębnie uregulowana w k.p. Pora nocna obejmuje osiem godzin między godzinami 21.00 a 7.00. Pracodawca sam więc wyznacza zakres ośmiu godzin nocnych (np. od 22.00 do 6.00 czy od 23.00 do 7.00). Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę takiej pracy w wysokości 20 proc. stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zatem żadne inne dodatkowe przesłanki – oprócz wykonywania pracy w porze nocnej – nie muszą być zachowane, by nabyć prawo do dodatku pieniężnego. [Ramka 2]
ⒸⓅ
Ważne
To pracodawca ostatecznie ustala termin odpracowania prywatnego wyjścia pracownika i nie musi się trzymać okresów rozliczeniowych. Zarówno przy miesięcznym, jak i dłuższym okresie termin odpracowania można więc wyznaczyć na inny miesiąc niż ten, w którym wystąpiło zwolnienie od pracy.
Lista płac za listopad 2016 r. ⒸⓅ

RAMKA 1
Należności płacowe za dwa miesiące
Zarówno w celu obliczenia obniżonego wynagrodzenia za przepracowaną część października (pracownik w tym miesiącu był bowiem nieobecny w pracy z innych przyczyn niż niezdolność do pracy spowodowana chorobą i za czas tej nieobecności nie zachowuje prawa do wynagrodzenia), jak i podwyższonej pensji za listopad, w którym to miesiącu pracownik odpracuje zwolnienie (łącznie przepracuje więc więcej godzin, za które przysługuje mu normalne wynagrodzenie za każdą godzinę pracy), zastosujemy tę samą metodę.
KROK 1. Obliczamy stawkę godzinową. Miesięczną stawkę wynagrodzenia dzielimy przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu.
KROK 2. Ustalamy kwotę zmniejszenia/zwiększenia. Otrzymaną kwotę mnożymy przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z przyczyn innych niż choroba.
KROK 3. Pomniejszamy/powiększamy wynagrodzenie. Tak obliczoną kwotę wynagrodzenia odejmuje się od/dodaje się do wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc.
Za październik:
4200 zł : 168 godz. = 25 zł
25 zł x 4 godz. = 100 zł
4200 zł – 100 zł = 4100 zł
Za listopad:
4200 zł : 160 godz. = 26,25 zł
26,25 zł x 4 godz. = 105 zł (dodatkowe wynagrodzenie za godziny odpracowania)
4000 zł + 200 zł + 105 zł = 4305 zł ⒸⓅ
RAMKA 2
Za pracę nocy
W celu ustalenia dodatku za godzinę pracy w porze nocnej należy wykonać poniższe obliczenia.
KROK 1. Obliczamy stawkę godzinową. Minimalne wynagrodzenie za pracę dzielimy przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. 1850 zł : 160 godz. = 11,56 zł
KROK 2. Ustalamy stawkę godzinową za pracę w nocy. Otrzymaną stawkę za jedną godzinę mnożymy przez 20 proc. 11,56 zł x 20 proc. = 2,31 zł
KROK 3. Obliczamy łączną kwotę dodatku. Skoro pracodawca zlecił odpracowanie, które częściowo przypada na porę nocną w firmie, to dodatek nocny przysługuje w tym przypadku za łącznie dwie godziny (od 6.00 do 7.00). 2,31 zł x 2 godz. = 4,62 zł ⒸⓅ
Podstawa prawna
Art. 80, art. 151 par. 21, art. 1518 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666).
Par. 4b, par. 12 ust. 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289 ze zm.).