Pracodawca nie może rekompensować braków w sklepowym asortymencie z wypłaty kasjerek. Wynagrodzenie podlega szczególnej ochronie prawnej. Polega ona na tym, że po pierwsze pracownik nie może się go zrzec, a po drugie istnieją limity dopuszczalnych potrąceń.
Ochrona obejmuje nie tylko miesięczne zarobki, ale także odprawy emerytalne, nagrody jubileuszowe, odprawy z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop, odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę z naruszeniem prawa. Można natomiast potrącić z wynagrodzenia:
● sumy egzekwowane na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
● sumy egzekwowane na pokrycie innych należności,
● zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
● kary pieniężne.
Podstawą potrącenia może być tylko tytuł wykonawczy, choć w przypadku świadczeń alimentacyjnych istnieje także możliwość potrąceń bez postępowania egzekucyjnego.
Jedynie część pensji
Każde potrącenie obwarowane jest stosownymi limitami. Najwyższy – 3/5 wynagrodzenia – przewidziano dla tych z tytułu świadczeń alimentacyjnych. Nie ma tu ograniczenia w stosunku do minimalnego wynagrodzenia za pracę. Co więcej, nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne, należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości.
Potrącenia innych należności i zaliczek udzielonych pracownikowi nie mogą łącznie przekroczyć połowy wynagrodzenia, przy czym dodatkowym zabezpieczeniem jest ustalenie kwoty wolnej od potrąceń w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Jeżeli chodzi o kary pieniężne, potrącenie nie może przekraczać jednodniowego wynagrodzenia za jedno wykroczenie lub za jeden dzień nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy, a za okres, za który jest wypłacane wynagrodzenie – 1/10 tego wynagrodzenia.
Wszelkich potrąceń dokonuje się po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Potrącenia za zgodą
Inne należności mogą być potrącane wyłącznie za pisemną zgodą pracownika. Forma pisemna jest bezwzględnie wymagana, a akceptacja bez jej zachowania nieważna. Pracownik ma prawo wyrazić zgodę, ale nie obowiązek.
Kolejnym istotnym warunkiem przyzwolenia jest świadomość podwładnego co do wysokości potrącenia i jego podstawy. Nieważna jest zgoda bez świadomości pracownika co do wielkości długu. Co więcej, nie może być ona blankietowa, musi dotyczyć konkretnej istniejącej wierzytelności. Tego warunku nie spełnia złożenie przez pracownika podpisu na nocie księgowej, obejmującej rozliczenie z niedoboru, bez sformułowania wyrażenia zgody na potrącenie zawartej w niej kwoty wynagrodzenia. Nieważne będzie też wyrażenie przez niego w umowie o wspólnej odpowiedzialności materialnej zgody na potrącenie z wynagrodzenia należności z tytułu niedoborów, które mogą się ujawnić w przyszłości.
Pewne wątpliwości może budzić dopuszczalność zgody na potrącenie z wynagrodzenia już po jego dokonaniu. Sąd Najwyższy dopuścił taką możliwość, gdy pracownik ma tego świadomość, a mimo to zgadza się na potrącenie, ponieważ uznaje dług.
Co może pracownik
Pracodawca, który mimo istniejących ograniczeń w zakresie potrąceń i braku zgody pracownika na inne jednak ich dokona, musi się liczyć z konsekwencjami. Po pierwsze, podwładny ma prawo domagać się wypłaty wynagrodzenia w pełnej wysokości. Po drugie, zachowanie pracodawcy może zostać uznane za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, jeżeli:
● nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi,
● bezpodstawnie obniża wysokość wynagrodzenia lub świadczenia,
● dokonuje bezpodstawnych potrąceń.
W razie stwierdzenia naruszeń w tym zakresie pracodawcy grozi grzywna do 30 tys. zł.
Podstawa prawna
Art. 87, art. 871, art. 91, art. 282 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.). Wyrok Sądu Najwyższego z 1 października 1998 r., sygn. akt I PKN 366/98. Wyrok Sądu Najwyższego z 5 maja 2004 r., sygn. akt I PK 529/03. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21 grudnia 2005 r., sygn. akt I OSK 461/05. Wyrok Sądu Najwyższego z 3 sierpnia 2012 r., sygn. akt I BP 2/12.