Od lutego 2016 r. jestem zatrudniona bezterminowo na umowę-zlecenie. Z otrzymywanego wynagrodzenia mam potrącane składki na ZUS z wyjątkiem dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Od 1 października zawarłam dodatkową umowę o dzieło ze swoim zleceniodawcą. Czy z tej umowy również będą mi potrącane składki na ubezpieczenia społeczne?
Odpowiedź:
Nie. Tytuł do podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym określa ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Co do zasady w katalogu osób wymienionych w art. 6 tej ustawy nie znajduje się wykonujący pracę na podstawie umowy o dzieło. Wyjątek znajduje się w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, w którym wskazano, że ubezpieczeniom podlegają osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o dzieło, jeśli została zawarta z własnym pracodawcą z innym podmiotem niż pracodawca, ale w ramach tej umowy praca jest faktycznie wykonywana na rzecz pracodawcy. Zatem wykonujący pracę na podstawie umowy-zlecenia, który zawiera dodatkowo umowę o dzieło z własnym zleceniodawcą, nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, ponieważ zasada wynikająca z art. 8 ust. 2a ustawy systemowej odnosi się jedynie do umów o dzieło lub umów-zleceń zawartych z własnym pracownikiem, a nie ze zleceniobiorcą. Jednocześnie warto pamiętać, że nazwanie kontraktu umową-zleceniem nie zawsze oznacza, iż umowa taka nie jest de facto umową o pracę. W przypadku gdyby się jednak okazało, np. na skutek kontroli ZUS dla celów ubezpieczeń, że umowa wiążąca zleceniodawcę i zleceniobiorcę jest w rzeczywistości umową o pracę, wówczas również zawarta umowa o dzieło będzie rodziła obowiązek ubezpieczeń społecznych.
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1, art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
● Zamierzam założyć pierwszą własną działalność (naprawa pojazdów) i planuję w jej ramach świadczyć usługi m.in. na rzecz byłego pracodawcy, tj. firmy transportowej, gdzie byłem magazynierem. Chciałbym skorzystać z preferencji składkowych w ZUS, ale powiedziano mi, że nie mogę podpisać w takim przypadku umowy z byłym pracodawcą.
Zgodnie z art. 18a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przedsiębiorców w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia. Zasada ta nie ma zastosowania do osób, które:
wprowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność,
wwykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Możliwość skorzystania z niższych składek ma więc osoba rozpoczynająca działalność gospodarczą, która nie wykonuje jej (nawet w części) na rzecz pracodawcy, z którym niedawno łączył ją stosunek pracy. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 13 września 2010 r., sygn. akt III AUa 194/10, zwrócił uwagę, że przedsiębiorca nie może skorzystać z preferencyjnych składek, jeżeli wcześniej na podstawie stosunku pracy łączącego go ze spółką wykonywał na jej rzecz czynności wchodzące w zakres obecnie prowadzonej działalności. Oznacza to, że nawet częściowe pokrycie się zakresów umowy wykonywanej z pracodawcą jako przedsiębiorca i jako pracownik powoduje wyłączenie prawa do niższych składek.
Z kolei Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 30 września 2014 r., sygn. akt III AUa 602/14), wyjaśnił, że zasada ta ma na celu przeciwdziałanie zjawisku samozatrudnienia, czyli wykonywania przez byłych pracowników tej samej pracy lub w znacznym zakresie tej samej pracy na rzecz tego samego podmiotu i skorzystaniu z preferencyjnej podstawy wymiaru składek. Dodatkowo sąd zaakcentował, że przepisy nie wymagają, aby były to dokładnie te same czynności, jednak muszą się one częściowo pokrywać. Muszą się pokrywać w zakresie istotnym dla wykonywanych czynności na podstawie zatrudnienia pracowniczego, jak i czynności wykonywanych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy.
Biorąc więc pod uwagę brzmienie przepisów i stanowisko sądów, można przyjąć, że w opisywanej sytuacji przedsiębiorca będzie miał prawo do preferencyjnych składek, nawet jeśli będzie wykonywał usługi na rzecz byłego pracodawcy. ⒸⓅ
Podstawa prawna
Art. 18a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
● ZUS obciążył mnie jako spadkobiercę długami zmarłego w 2015 r. ojca, który prowadził jednoosobową działalność gospodarczą. Przyjąłem dobrowolnie spadek z dobrodziejstwem inwentarza, bo wtedy nie było jeszcze automatycznego przyjęcia z ograniczeniem odpowiedzialności. Komornik ustalił, że wartość spadku (nieruchomości) wynosi ok. 220 tys. zł, a długi to ok. 300 tys. zł. Mam trudną sytuację, jestem bezrobotny, poza odziedziczoną nieruchomością nie mam majątku. ZUS nie umorzył mi długu, bo rzekomo nie spełniam jakichś przesłanek. Dlaczego nie wziął pod uwagę, że to nie mój dług?
Należności z tytułu składek mogą być umorzone przez ZUS w całości lub w części tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Przypadki te określa art. 28 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Przy braku całkowitej nieściągalności ZUS jest pozbawiony w ogóle prawnej możliwości umorzenia należności z tytułu składek (por. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 20 września 2011 r., sygn. akt I SA/Kr 7381/11). W opisywanej sytuacji spadkobierca (dłużnik) posiada majątek umożliwiający przynajmniej teoretycznie prowadzenie egzekucji przez ZUS, nie można więc umorzyć zaległości w oparciu o kryteria wymienione w art. 28 ust. 3, czyli całkowitą nieściągalność. Jak podkreślił WSA w Warszawie w wyroku z 9 kwietnia 2014 r., sygn. akt V SA/Wa 2105/13, wyliczenie zawarte w art. 28 ust. 3 ustawy systemowej jest wyczerpujące i stanowi zamknięty katalog sytuacji, w których można uznać, że ma miejsce całkowita nieściągalność należności z tytułu składek.
Wyjątkowo ZUS może umorzyć składki mimo braku ich całkowitej nieściągalności w oparciu o przepisy rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Zobowiązany musi wykazać, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:
wgdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych,
wponiesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia, powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności.
W oparciu o te właśnie kryteria należy rozpatrywać sytuację spadkobiercy – dłużnika. I tak np. nieruchomość może przynosić dochody z najmu, a to, że jest on obecnie bezrobotny, nie oznacza, iż będzie nim zawsze. Ponadto jego trudna sytuacja nie wynika z nadzwyczajnych losowych zdarzeń całkowicie od niego niezależnych. Jak sam wskazał, dobrowolnie przyjął spadek z odpowiedzialnością za długi. Mógł również odrzucić spadek, co wykluczyłoby długi. Mimo że działania spadkobiercy nie były źródłem powstania długów w ZUS, to jednak z własnej woli przyjął spadek. Taki sposób obciążenia długami składkowymi nie jest więc okolicznością obligującą lub skłaniającą ZUS do ich umorzenia. ⒸⓅ
Podstawa prawna
Art. 28 ust. 1–4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
Par. 3 rozporządzenia ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. nr 141, poz. 1365).
● Prowadzę niewielką firmę, w której zatrudniam 15 osób. Otrzymałem zawiadomienie z ZUS, że będzie u mnie kontrola – pierwsza od założenia firmy. Chciałbym wiedzieć, jakie przepisy regulują uprawnienia kontrolerów. Słyszałem, że czasem kontrola zabiera całą dokumentację płacową do ZUS. Czy to jest zgodne z prawem?
Zakres uprawnień inspektora kontroli ZUS wynika przede wszystkim z art. 87 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, na mocy którego ma on prawo do podejmowania wielu czynności, takich jak:
wbadanie wszelkich ksiąg, dokumentów finansowo-księgowych i osobowych oraz innych nośników informacji związanych z zakresem kontroli;
wdokonywanie oględzin i spisu składników majątku płatników składek zalegających z opłatą należności z tytułu składek;
wzabezpieczanie zebranych dowodów;
wżądanie udzielania informacji przez płatnika składek i ubezpieczonego;
wlegitymowanie osób w celu ustalenia ich tożsamości, jeśli jest to niezbędne dla potrzeb kontroli;
wprzesłuchiwanie świadków;
wprzesłuchiwanie płatnika składek i ubezpieczonego, jeżeli z powodu braku lub po wyczerpaniu innych środków dowodowych pozostały niewyjaśnione okoliczności mające znaczenie dla postępowania kontrolnego;
wwykorzystywanie dla celów kontroli informacji zawartych na kontach ubezpieczonych i na kontach płatników składek prowadzonych przez ZUS.
Kontroler może także występować i poruszać się po terenie siedziby płatnika składek oraz miejscach prowadzonej przez niego działalności bez potrzeby uzyskiwania przepustki, przy czym kontrolujący nie podlega rewizji osobistej przewidzianej w wewnętrznym regulaminie określonym przez płatnika.
Zebrany materiał dowodowy (np. umowy o pracę, o dzieło) jako podstawa do dokonania ustaleń faktycznych kontroli powinien zostać szczególnie zabezpieczony i chroniony w sposób przewidziany prawem. Jak z kolei wynika z par. 7 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania kontroli płatników składek zabezpieczenia zebranych materiałów kontroler może dokonać przez:
wprzechowanie ich u płatnika w oddzielnym, zamkniętym i opieczętowanym pomieszczeniu;
wopieczętowanie i oddanie na przechowanie płatnikowi lub jego pracownikowi za potwierdzeniem odbioru;
wzabranie do jednostki organizacyjnej ZUS za potwierdzeniem odbioru.
Kontroler ZUS ma więc prawo zabrać dokumentację firmy ze sobą. Po jej wykorzystaniu jest ona zwracana płatnikowi na podstawie decyzji inspektora kontroli. ⒸⓅ
Podstawa prawna
Art. 83 par. 1 pkt 1, art. 87 i art. 90 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
Par. 7 rozporządzenia Rady Ministrów z 30 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania kontroli płatników składek (Dz.U. z 1998 r. nr 164, poz. 1165).
● Jestem zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, jednak w związku z poważną chorobą od dłuższego czasu przebywam na zwolnieniu lekarskim. Początkowo pobierałem zasiłek chorobowy, a następnie w oparciu o orzeczenie lekarza orzecznika ZUS przyznał mi prawo do świadczenia rehabilitacyjnego łącznie na 12 miesięcy. Ostatnio mój stan zdrowia się poprawił i chciałbym podjąć próbę powrotu do pracy, jednak już u innego pracodawcy. Czy mogę pobierać jednocześnie świadczenie rehabilitacyjne i wynagrodzenie za pracę lub ewentualnie wykonywać umowę o dzieło albo zlecenie?
Warunkiem podjęcia zatrudnienia będzie uzyskanie od lekarza zaświadczenia potwierdzającego zdolność do podjęcia zatrudnienia. Przed przystąpieniem do pracy należy poinformować o tym ZUS. W tej sytuacji świadczenie rehabilitacyjne nie będzie dalej wypłacane. Świadczenie to jest przyznawane nawet na 12 miesięcy, zatem sankcja utraty prawa do świadczenia za cały okres byłaby zbyt dotkliwa. Utrata prawa do niego dotyczy tego miesiąca lub kilku miesięcy, w których wykonywano pracę zarobkową.
Świadczenie pracy na podstawie umowy-zlecenia lub umowy o dzieło również stanowi wykonywanie pracy zarobkowej i wiąże się z utratą prawa do świadczenia rehabilitacyjnego. W tej sytuacji nie ma bowiem znaczenia, czy dodatkowe zarobkowanie podlega oskładkowaniu (umowa-zlecenie) czy też nie (umowa o dzieło). Zwolnienie od pracy na czas pobierania świadczenia rehabilitacyjnego ma bowiem służyć odzyskaniu zdrowia, a nie osiąganiu dodatkowych przychodów. ⒸⓅ
Podstawa prawna
Art. 17 ust. 1 i art. 22 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 372 ze zm.).