W sprawach cywilnych (także z zakresu prawa pracy) sąd jest związany ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa. Związanie to oznacza niedopuszczalność dokonywania przez sąd odmiennych ustaleń niż dokonane w wyroku karnym i stanowi odstępstwo od zasady swobodnej oceny dowodów.
Andrzej Marek
sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy
Celem tej regulacji jest uniknięcie wydania na podstawie tych samych okoliczności faktycznych rożnych orzeczeń przez sąd cywilny i karny, a także konieczności przeprowadzania po raz kolejny tych samych dowodów. Sąd pracy związany jest jednak tylko ustaleniami dotyczącymi popełnienia przestępstwa, a więc okolicznościami składającymi się na jego stan faktyczny, tj. osobą sprawcy, przedmiotem przestępstwa oraz czynem przypisanym oskarżonemu - które znajdują się w sentencji wyroku sądu karnego. Oznacza to, że sąd, rozpoznając sprawę z zakresu prawa pracy, musi przyjąć, że skazany popełnił przestępstwo przypisane mu wyrokiem karnym (orzeczenie SN z 14 kwietnia 1977 r., IV PR 63/77, niepubl.). Wszelkie inne ustalenia prawomocnego, skazującego wyroku karnego, wykraczające poza elementy stanu faktycznego przestępstwa, nie mają mocy wiążącej dla sądu pracy, nawet jeśli są zawarte w sentencji wyroku. Nie są także wiążące okoliczności powołane w uzasadnieniu takiego wyroku. Sąd pracy może więc czynić własne ustalenia w zakresie okoliczności, które nie dotyczą popełnienia przestępstwa, mimo że pozostają w związku z przestępstwem. Ustalenia te mogą różnić się od tych, których dokonał sąd karny (por. wyrok SN z 17 czerwca 2005 r., III CK 642/04, niepubl.).
W art. 11 k.p.c. mowa jest o prawomocnym wyroku karnym skazującym, wydanym w postępowaniu karnym. Sformułowanie to obejmuje wyroki wydane przez sądy powszechne, wojskowe, jak również orzeczenie wydane przez Trybunał Stanu, jeżeli Trybunał ten ustala popełnienie przestępstwa. Natomiast orzeczenia wydane w postępowaniu karno-administracyjnym (np. orzeczenia organów skarbowych) oraz orzeczenia innych organów (np. komisji dyscyplinarnych), choćby miały charakter skazujący nie będą wiążące dla sądu pracy. Kodeks postępowania cywilnego nie przyznał mocy wiążącej ustaleniom wyroku sądu karnego uniewinniającego oraz orzeczenia o umorzeniu (warunkowym umorzeniu) postępowania karnego.
W praktyce najczęściej sąd pracy może być związany ustaleniami wyroku sądu karnego w sprawach dotyczących rozwiązania umowy o prace w trybie art. 52 k.p., gdy przyczyną rozwiązania umowy jest zachowanie pracownika, które spełnia jednocześnie znamiona przestępstwa lub w sprawach dotyczących odpowiedzialności materialnej pracownika. W tej ostatniej kategorii spraw istotna jest odpowiedź na pytanie, czy zawarte w wyroku karnym ustalenie wysokości szkody (wyrządzonej pracodawcy) wiąże sąd pracy. Jeżeli określenie wysokości szkody przez sąd karny ma charakter ocenny i stanowi ustalenie posiłkowe, nie wiąże sądu cywilnego (uchwała SN z 27 lipca 1972 r., VI KZP 80/71, OSNKW 1972/10/152 i z 25 lipca 1973 r., III PZP 12/73, OSNP 1974/3/44). Jeżeli natomiast ustalenie wysokości szkody wynika bezpośrednio z ustalenia przedmiotu przestępstwa i stanowi jeden z elementów stanu faktycznego (w szczególności gdy przedmiotem tym jest określona kwota pieniężna ), to ustalenie takie będzie wiążące dla sądu pracy (por. orzeczenie SN z 7 marca 1967 r., I CR 464/66, niepubl. i z 7 kwietnia 1970 r., I PR 209/69, niepubl.).
Artykuł 11 k.p.c. odnosi się do sytuacji, w której postępowanie karne zostało już prawomocnie zakończone. Jeżeli natomiast oba postępowania toczą się jednocześnie, a ustalenia zapadłe w procesie karnym mogą mieć wpływ na ocenę skutków czynu sprawcy przestępstwa w postępowaniu prowadzonym przez sąd pracy, sąd - na podstawie art. 177 par. 1 pkt 4 k.p.c. - może zawiesić prowadzone postępowanie. Jeśli postępowanie przed sądem pracy toczyło się przed wszczęciem postępowania karnego i wyrok w nim zapadły oparty został na ustaleniach prawomocnego wyroku karnego następnie uchylonego, to okoliczność ta stanowi podstawę do żądania wznowienia postępowania (art. 403 par. 1 pkt 1k.p.c.).
