Nowelizacja kodeksu pracy wprowadziła możliwość korzystania z uprawnień rodzicielskich także przez „innego członka najbliższej rodziny”, jeśli będzie sprawował osobistą opiekę nad dzieckiem. Z przepisów nie wynika jednak, kto należy do tak określonego kręgu uprawnionych oraz czy chodzi o więzy łączące daną osobę z matką lub ojcem czy z dzieckiem.
Nowe definicje ustawowe w kodeksie pracy
Art. 1751 k.p. [Definicje]
Ilekroć w przepisach działu jest mowa o: [...]
3) pracowniku – innym członku najbliższej rodziny – należy przez to rozumieć będącego pracownikiem, innego niż pracownik – ojciec wychowujący dziecko, członka najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 29 ust. 5 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159, z późn. zm.);
4) ubezpieczonym – innym członku najbliższej rodziny – należy przez to rozumieć niebędącego pracownikiem, innego niż ubezpieczony – ojciec dziecka, ubezpieczonego członka najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 29 ust. 5 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Art. 29 ust. 5 ustawy zasiłkowej [Prawo do zasiłku macierzyńskiego]
W przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną – matkę dziecka, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, z pobierania zasiłku macierzyńskiego, po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie, zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu – ojcu dziecka albo ubezpieczonemu – innemu członkowi najbliższej rodziny, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
PROBLEM PRAWNY Nowelizacja kodeksu pracy wprowadziła możliwość korzystania z uprawnień rodzicielskich także przez „innego członka najbliższej rodziny”, jeśli będzie sprawował osobistą opiekę nad dzieckiem. Z przepisów nie wynika jednak, kto należy do tak określonego kręgu uprawnionych oraz czy chodzi o więzy łączące daną osobę z matką lub ojcem czy z dzieckiem.
TEZA Przez najbliższego członka rodziny należałoby zatem rozumieć osobę, która pozostaje z matką dziecka w stosunku pokrewieństwa (np. jej ojciec i matka, dziadek i babcia, jej brat i siostra), powinowactwa (np. rodzina męża), a także małżeństwa. Jeżeli skorzystaniem z prawa do urlopu albo jego części byliby jednocześnie zainteresowani pracownik – ojciec dziecka i pracownik – inny członek najbliższej rodziny, to ze względu na obowiązki rodzicielskie, jakie spoczywają na rodzicach wobec ich dzieci, urlopu albo jego części powinno udzielić się pracownikowi – ojcu dziecka.
Stanowisko MRPiPS z 23 grudnia 2015 r.
Nowy art. 1751 k.p. zawiera definicje ustawowe stosowane dla potrzeb zmienianego działu ósmego kodeksu pracy „Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem”. Przepisy te zaczną obowiązywać od 2 stycznia 2016 r. Zgodnie z art. 1751 pkt 3 k.p. inny członek najbliższej rodziny to będący pracownikiem, inny niż pracownik – ojciec wychowujący dziecko, członek najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 29 ust. 5 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.). Z kolei art. 29 ust. 5 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym od 2 stycznia 2016 r. określa, że w przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną – matkę dziecka, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, z pobierania zasiłku macierzyńskiego, po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej ośmiu tygodni po porodzie, zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu – ojcu dziecka albo ubezpieczonemu – innemu członkowi najbliższej rodziny, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Przez najbliższego członka rodziny należałoby zatem rozumieć osobę, która pozostaje z matką dziecka w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa, a także małżeństwa.
W stosunku pokrewieństwa wobec matki dziecka pozostają np. jej ojciec i matka, dziadek i babcia, jej brat i siostra. Natomiast matka dziecka pozostaje w stosunku powinowactwa z rodziną męża. Zatem dla matki dziecka powinowatymi będą np. teść i teściowa, dziadkowie męża, brat i siostra męża. Stosunek powinowactwa nie ustaje w razie śmierci męża matki dziecka.
W określonych przepisami sytuacjach wymienione osoby, jeżeli wyrażą wolę, powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu uprawnienia do części urlopu macierzyńskiego (części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego), a także urlopu rodzicielskiego albo jego części w pierwszej kolejności ze względu na więzi prawne i naturalne poczucie bliskości w tak określonym kręgu rodzinnym.
Przerwanie urlopu rodzicielskiego a skorzystanie z części odroczonej
Art. 1821a par. 1 k.p. [Urlop rodzicielski]
Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:
1) 32 tygodni – w przypadku, o którym mowa w art. 180 § 1 pkt 1;
2) 34 tygodni – w przypadkach, o których mowa w art. 180 § 1 pkt 2-5.
Art. 1821c k.p. [Wymiar urlopu rodzicielskiego]
§ 1. Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo w częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.
§ 2. Urlop rodzicielski jest udzielany bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, nie więcej niż w 4 częściach, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej albo bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego, w wymiarze wielokrotności tygodnia. Do wniosku dołącza się dokumenty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 1868a.
§ 3. Urlop rodzicielski w wymiarze do 16 tygodni może być udzielony w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu albo nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części tego urlopu. Liczba wykorzystanych w tym trybie części urlopu pomniejsza liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego.
§ 4. Żadna z części urlopu rodzicielskiego nie może być krótsza niż 8 tygodni, z wyjątkiem:
1) pierwszej części urlopu rodzicielskiego, która w przypadku:
a) urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż 6 tygodni,
b) przyjęcia przez pracownika, o którym mowa w art. 183 § 1, na wychowanie dziecka w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia, nie może być krótsza niż 3 tygodnie;
2) sytuacji, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni.
Art. 182 1d par. 3 k.p. [Rezygnacja z korzystania z urlopu rodzicielskiego]
Pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie za zgodą pracodawcy i powrócić do pracy.
PROBLEM PRAWNY Od 2 stycznia 2016 r. można podzielić urlop rodzicielski na części, z których ostatnia, wynosząca maksymalnie 16 tygodni, może być wykorzystana bez zachowania ciągłości z poprzednimi, do końca roku, w którym dziecko kończy 6 lat. Nowelizacja kodeksu pracy daje również możliwość przerwania tego urlopu. Pojawia się jednak pytanie, czy po przerwaniu urlopu wynoszącego np. 32 tygodnie (przy urodzeniu jednego dziecka przy jednym porodzie) po wykorzystaniu 10 tygodni pozostałe 6 tygodni, które powinny być wykorzystane z zachowaniem ciągłości, przepadają oraz czy kolejne 16 tygodni można nadal wykorzystać w późniejszym terminie.
Cały artykuł dostępny na edgp.gazetaprawna.pl