Matka i ojciec muszą się porozumieć, kto będzie uprawniony do maksymalnego świadczenia w trakcie wspólnej opieki nad dzieckiem. Jeśli tego nie ustalą, otrzymają je za krótszy okres
Uprawnienia związane z rodzicielstwem uległy w ostatnim czasie znacznemu przeformatowaniu. Co ciekawe, zmiany odczuwają przede wszystkim pracodawcy. Dla pracowników są one w większości nieodczuwalne (poza możliwością godzinowego wykorzystania opieki nad dziećmi) – nie zmienił się bowiem ani okres, kiedy można korzystać z urlopów związanych z rodzicielstwem, ani wysokość zasiłków. Jeśli z uprawnień chce skorzystać tylko matka, wszystko wydaje się jasne. Ustawodawca chciał jednak zachęcić do korzystania z nich także ojców, a w takim przypadku nie wszystko jest jasne. Wątpliwości dotyczą wysokości zasiłku za pierwszy okres urlopu rodzicielskiego, gdy oboje rodzice chcą go jednocześnie pobierać. Ich rozstrzygnięcie jest ważne nie tylko dla rodziców, ale także dla pracodawców, którzy przecież najczęściej ustalają i wypłacają zasiłki.
Zasady ogólne
Miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz okres urlopu ojcowskiego wynosi 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. W przypadku urlopu rodzicielskiego sprawa jest bardziej skomplikowana. Za pierwszą część tego urlopu odpowiadającą wymiarowi dawnemu dodatkowemu urlopowi macierzyńskiemu (sześć tygodni przy ciąży pojedynczej) przysługuje także 100 proc. zasiłku, ale za pozostałą część urlopu rodzicielskiego wysokość zasiłku spada do 60 proc. Jeżeli jednak pracownica od razu zadeklaruje, że będzie korzystać ze swoich uprawnień w pełnym wymiarze (a więc wystąpiła o urlop macierzyński i pełny rodzicielski), zasiłek wynosi 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku za cały okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. Przyjmijmy jednak, że tak się nie stało, a więc zasiłek za czas urlopu rodzicielskiego wynosi odpowiednio 100 proc./60 proc.
Z urlopu rodzicielskiego w tym samym czasie mogą korzystać oboje rodzice. I tu pojawia się problem, co zrobić, jeżeli oboje chcą korzystać z pierwszej części urlopu rodzicielskiego dającej prawo do 100 proc. zasiłku. Okazuje się, że to jednak nie będzie możliwe przez cały ten okres.
Zgoda proporcjonalna
W przypadku gdy oboje rodzice dziecka mają prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego dający prawo do 100 proc. od tego samego dnia, okres pobierania tego zasiłku dzieli się proporcjonalnie między rodziców z zachowaniem podstawy jego wymiaru. Oznacza to, że jeżeli oboje zadecydują, iż wspólnie rozpoczną urlop rodzicielski, każde z nich dostanie 100 proc., ale przez krótszy okres. [przykład 1]
Kto pierwszy, ten lepszy...
Inaczej będzie w przypadku, gdy rodzice określą różne daty rozpoczęcia korzystania z urlopu rodzicielskiego. W takim przypadku zasiłek w wysokości 100 proc. będzie przysługiwał temu rodzicowi, który rozpoczął go jako pierwszy, a więc – statystycznie rzecz biorąc – zazwyczaj matce dziecka. [przykład 2]
Przepływ informacji
Pracodawcy mogą się obawiać przepływu informacji. Rodzice rzadko pracują w tym samym zakładzie pracy, a to oznacza, że płatnik może po prostu nie uzyskać informacji, iż drugi rodzic wystąpił w swoim zakładzie pracy o udzielenie mu części urlopu rodzicielskiego, co może skrócić okres wypłaty zasiłku o 100 proc. podstawy wymiaru.
Na szczęście taka sytuacja jest mało prawdopodobna. Wynika to z tego, że rodzice rzadko decydują się na wspólne korzystanie z urlopu rodzicielskiego – zazwyczaj korzysta z niego tylko jeden rodzic (co najwyżej rodzice zamieniają się rolami). Wspólne korzystanie z urlopu skraca bowiem jego długość, a jest to bardzo istotne w początkowym okresie życia dziecka i ograniczonej dostępności do żłobków. Na dodatek panowie są zdecydowanie mniej chętni do korzystania z uprawnień związanych z rodzicielstwem, chociaż sytuacja ta ulega powoli zmianie. Problem będzie miał mniejsze znaczenie, jeśli rodzice zgodnie ustalą, kto i kiedy będzie korzystał z urlopu. Gdy jednak nie będą mogli dojść do porozumienia, bo np. właśnie się rozstali, przepisy nie pomogą w rozstrzygnięciu konfliktu.
Warto podkreślić, że problem może być tylko w przypadku, gdy rodzice postanowią wspólnie rozpocząć urlop rodzicielski. Jeżeli któreś z nich spóźni się chociaż jeden dzień, nie będzie miało prawa do 100 proc. zasiłku. ©?
PRZYKŁAD 1
Równoczesne wnioski
Pracownica urodziła dziecko. Nie zadeklarowała chęci wykorzystania pełnego urlopu rodzicielskiego, a więc zasiłek przysługiwał w systemie 100 proc./60 proc. Razem z mężem postanowili, że wspólnie rozpoczną urlop rodzicielski – oboje złożyli wnioski o udzielenie części rodzicielskiego bezpośrednio po macierzyńskim. Tym samym oboje będą dostawać 100 proc. zasiłku przez trzy tygodnie (sześć tygodni: 2), a później wartość zasiłku spadnie do 60 proc.
PRZYKŁAD 2
Bez porozumienia
Pracownica urodziła dziecko. Nie zadeklarowała chęci wykorzystania pełnego urlopu rodzicielskiego, a więc zasiłek przysługiwał w systemie 100 proc./60 proc. Z urlopu rodzicielskiego w tym samym czasie chciałby też skorzystać ojciec dziecka. Nie mogą jednak dojść do porozumienia, właśnie się rozstali. Skoro jednak pracownica rozpocznie urlop wcześniej, to ona ma prawo do 100 proc. zasiłku, a ojciec tylko do 60 proc.
Podstawa prawna
Art. 31 ust. 1, 2, 3, 3d, 3e ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).