Minął pierwszy miesiąc obowiązywania nowych przepisów dotyczących oskładkowania umów-zleceń. Dziś podpowiadamy, jak za styczeń powinna być rozliczona ze składek osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą i wykonująca jednocześnie umowę-zlecenie.
Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a także wypadkowemu i zdrowotnemu, podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są m.in. osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, oraz osobami z nimi współpracującymi.
Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:
1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych;
2) twórcę i artystę;
3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:
a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne;
b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;
4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;
5) osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty.
Tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych jest także wykonywanie umowy-zlecenia, umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz współpraca ze zleceniobiorcą.
W razie gdy w tym samym czasie jedna osoba prowadzi kilka działalności zarobkowych, z których każda stanowi odrębny tytuł do ubezpieczeń wymieniony w art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), dochodzi do zbiegu tytułów. Przepisy ustawy normują, który tytuł jest wtedy obowiązkowy, oraz wskazują sytuacje, kiedy wszystkie lub niektóre podlegają koniecznemu oskładkowaniu. Tak też jest w przypadku umowy-zlecenia i prowadzenia pozarolniczej działalności. Od 1 stycznia 2016 r. również przy tych zbiegach mają zastosowanie nowe przepisy.
Nie zawsze trzeba sumować
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych prowadzących pozarolniczą działalność stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, na dany rok kalendarzowy. Od stycznia do grudnia 2016 r. najniższa podstawa wynosi 2433 zł.
W razie jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej działalności i wykonywania umowy-zlecenia zastosowanie ma art. 9 ust. 2a ustawy systemowej. Stanowi on, że zleceniobiorca, prowadzący jednocześnie pozarolniczą działalność, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli ze zlecenia podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, tj. odpowiadającej 60 proc. prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Taka osoba może dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu umowy-zlecenia.
Zatem jak widać, czynnikiem rozstrzygającym o obowiązkowym tytule do ubezpieczeń jest wysokość podstawy wymiaru ze zlecenia. Jeśli jest ona niższa niż 2433 zł, to taka osoba jest obowiązkowo objęta ubezpieczeniami z tytułu działalności. Z kolei w odwrotnym przypadku, gdy podstawa wymiaru składek emerytalno-rentowych ze zlecenia jest co najmniej taka sama jak najniższa standardowa podstawa z działalności lub wyższa, zainteresowana osoba może wybrać tytuł obowiązkowy, czyli albo pozostać przy dotychczasowym (jeśli powstał wcześniej), albo zmienić tytuł lub też od razu wskazać odpowiedni, jeśli rozpoczęcie wykonywania działalności i zlecenia miało miejsce w tej samej dacie. Trzeba jednak pamiętać, że w razie gdyby w danym miesiącu zleceniobiorca nie uzyskał wynagrodzenia lub uzyskał, ale w niższej wysokości niż 2433 zł, to działalność stałaby się obowiązkowym tytułem.
Należy zaznaczyć, że od 1 stycznia 2016 r. te zasady dotyczą wszystkich osób prowadzących pozarolniczą działalność (wymienionych wyżej w pkt 1-5), a nie tylko osób z pkt 1, a więc prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, a także wspólników spółek cywilnych.
Przy obowiązującej daną osobę najniższej podstawie wymiaru składek społecznych wynoszącej 60 proc. prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia nie dokonuje się sumowania podstaw w danym miesiącu. W tym przypadku nie ma bowiem zastrzeżenia co do nowego ust. 2c art. 9 ustawy systemowej. Nie należy więc sumować podstawy osiągniętej ze zlecenia z podstawą wykazaną za dany miesiąc z działalności. [przykład 1]
W sytuacji gdy oprócz prowadzenia pozarolniczej działalności osoba wykonuje więcej niż jedną umowę-zlecenie, zbieg tytułów jest rozpatrywany wobec każdej umowy odrębnie. Nie należy sumować podstaw wymiaru składek z tytułu wykonywania umów-zleceń. [przykład 2]
Najniższe składki
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych może w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od rozpoczęcia wykonywania działalności korzystać z opłacania składek społecznych od podstawy nie niższej niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2016 r. - 555 zł). Zleceniobiorca prowadzący jednocześnie pozarolniczą działalność, dla której właściwa jest taka ulgowa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, podlega obowiązkowo tym ubezpieczeniom z obu tytułów. Jednak ze względu na odwołanie do art. 9 ust. 2c ustawy systemowej należy wtedy stosować zasadę sumowania podstaw, aż łączna podstawa z danego tytułu lub wszystkich tytułów w danym miesiącu osiągnie przynajmniej wynagrodzenie minimalne. Wówczas kolejny tytuł lub tytuły nie będą rodziły tego obowiązku. Ubezpieczony może na bieżąco zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. [przykłady 3, 4, 5 i 6]
Ten sam przedmiot umowy
Nie można mówić o zbiegu tytułów do ubezpieczeń, w sytuacji gdy przedsiębiorca prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą i w ramach tej działalności zawiera umowę-zlecenie, której przedmiot jest taki sam jak przedmiot prowadzonej działalności. Wówczas występuje tylko jeden tytuł, którym jest prowadzenie działalności gospodarczej, i tylko z tego tytułu osoba podlega ubezpieczeniom społecznym. Ze zlecenia nie jest obejmowania ubezpieczeniami – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Umowę-zlecenie traktuje się jako wykonywaną w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, pod warunkiem że przychód z niej uzyskiwany opodatkowany jest jako przychód z firmy, a nie z działalności wykonywanej osobiście. [przykład 7]
PRZYKŁAD 1
Podstawa 60 proc.
Wspólnik spółki cywilnej jest zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych od 2015 r. Opłaca składki od najniższej podstawy wynoszącej 60 proc. wynagrodzenia. W styczniu 2016 r. wykonywał umowę-zlecenie, z której uzyskał przychód w wysokości 1900 zł. Osoba ta w styczniu 2016 r. nadal podlega obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu udziału w spółce cywilnej, gdyż przychód ze zlecenia był niższy od podstawy równej 2433 zł.
PRZYKŁAD 2
Wspólnik z dwoma zleceniami
Przedsiębiorca z przykładu nr 1 od 11 stycznia 2016 r. wykonywał umowę-zlecenie zawartą z płatnikiem A, a od 18 stycznia 2016 r. umowę-zlecenie dla płatnika B. W styczniu uzyskał przychód:
● z umowy z A - 1800 zł,
● z umowy z B - 2500 zł
Do 10 stycznia osoba ta podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu bycia wspólnikiem, natomiast od 18 stycznia nadal podlega ubezpieczeniom z tego tytułu albo może go zmienić i podlegać ubezpieczeniom obowiązkowo z tytułu umowy-zlecenia zawartej z płatnikiem B.
PRZYKŁAD 3
Podstawa 30 proc.
Przedsiębiorca prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 stycznia 2016 r. Z tytułu działalności rozlicza składki za każdy miesiąc od podstawy wymiaru składek w wysokości 30 proc. minimalnego wynagrodzenia, tj. 555 zł. Od 4 stycznia 2016 r. wykonuje pracę na podstawie umowy-zlecenia. Przychód z tytułu wykonywania umowy w styczniu wyniósł 800 zł. Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów.
PRZYKŁAD 4
Kilka tytułów ubezpieczenia
Zleceniobiorca jest zatrudniony na podstawie dwóch umów-zleceń wykonywanych na rzecz różnych podmiotów. Pierwsza umowa została zawarta 1 stycznia. Tego samego dnia osoba rozpoczęła wykonywanie działalności gospodarczej i jest uprawniona do opłacania składek od preferencyjnej podstawy - 555 zł. Druga umowa-zlecenie została zawarta 11 stycznia 2016 r. W styczniu osoba ta uzyskała przychód: z pierwszej umowy w wysokości 1200 zł, a z drugiej - 500 zł. Obowiązkowo podlega ubezpieczeniom z wszystkich trzech tytułów, gdyż łączna podstawa wymiaru składek z pierwszej umowy i działalności nie osiągnęła kwoty minimum (1200 zł + 555 zł < 1850 zł).
Gdyby przychód w styczniu z pierwszej umowy wyniósł 2000 zł, sytuacja zleceniobiorcy wyglądałaby inaczej. W takim przypadku zleceniobiorca podlegałby obowiązkowo ubezpieczeniom z działalności i z tego zlecenia, ale mógłby też od razu wskazać umowę-zlecenie jako tytuł obowiązkowy, gdyż zapewnia ona podstawę wyższą niż minimalna płaca. Wtedy ubezpieczenia z działalności miałyby charakter dobrowolny. Druga umowa-zlecenie też nie podlegałaby oskładkowaniu.
PRZYKŁAD 5
Minimalny próg osiągnięty
Zleceniobiorca wykonuje dwie umowy-zlecenia: A - od 1 stycznia 2016 r., z wynagrodzeniem miesięcznym 1400 zł oraz B - od 5 stycznia 2016 r., z wynagrodzeniem miesięcznym 500 zł. Następnie od 13 stycznia 2016 r. rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, dla której właściwa jest podstawa wymiaru składek w wysokości 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. W styczniu 2016 r. łączna podstawa wymiaru składek z tytułu obu umów-zleceń osiągnęła minimalne wynagrodzenie, więc osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym tylko z obu umów-zleceń.
PRZYKŁAD 6
Nie korzysta z preferencji
Przedsiębiorca rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej od 1 września 2015 r. Spełnia warunki ustawowe do wykazywania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w wysokości 30 proc. wynagrodzenia minimalnego. Jednak do tej pory za wszystkie miesiące prowadzenia firmy deklarował co miesiąc kwotę 2000 zł. W styczniu 2016 r. pracowała dodatkowo na umowę-zlecenie, z której przychód wyniósł w tym miesiącu 3500 zł. Poniewaz˙ z tytułu prowadzenia działalności podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osiąga minimalne wynagrodzenie, z umowy-zlecenia nie podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
PRZYKŁAD 7
Kontrakt w ramach firmy
Przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług remontowo-budowlanych. W styczniu 2016 r. zawarł umowę-zlecenie na remont klatki schodowej budynku wielorodzinnego. Po pierwsze, rodzaj prac zleconych pokrywa się z przedmiotem działalności, po drugie, przychód ze zlecenia będzie ujęty w przychodach z działalności gospodarczej i opodatkowany tak jak pozostałe przychody z usług budowlanych. Umowa-zlecenie nie stanowi odrębnego tytułu do ubezpieczeń. Przedsiębiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tylko z działalności.
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5, art. 8 ust. 6, art. 9 ust. 2a i 2c ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
