Od nowego roku mają już zastosowanie nowe zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków z ubezpieczenia społecznego przysługujących m.in. przedsiębiorcom oraz zleceniobiorcom. Zmiany wprowadziła szeroko komentowana nowelizacja ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Izabela Nowacka ekspert ds. wynagrodzeń / Dziennik Gazeta Prawna
Jednak, co ważne, nowe przepisy nie dotyczą bezwzględnie wszystkich osób niebędących pracownikami, a jedynie tych, których dotyczą określone warunki. Dzisiaj przypominamy mechanizm działania ustawy na przykładzie najczęściej występujących sytuacji.

ODPOWIEDŹ

Zmiany w sposobie obliczania podstawy wymiaru zasiłków dotyczą osób ubezpieczonych z tytułu:
1) pozarolniczej działalności oraz współpracy przy niej;
2) bycia duchownym;
3) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy-zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz współpracy przy tych umowach;
– których niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 kalendarzowych miesięcy nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, poprzedzających miesiąc powstania tej niezdolności oraz jako podstawę wymiaru składek społecznych, w tym chorobowej, wyznaczyły kwotę zadeklarowaną, a więc przewyższającą najniższą obowiązującą ustawowo dla danego tytułu podstawę tych składek.
Zmiany nie dotyczą więc osób prowadzących działalność pozarolniczą:
- podlegających nieprzerwanemu ubezpieczeniu chorobowemu przez okres wynoszący co najmniej 12 miesięcy poprzedzający miesiąc powstania niezdolności do pracy lub
- opłacających przez cały czas składki od najniższej podstawy wymiaru, tj. stanowiącej 30 proc. wynagrodzenia minimalnego lub 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy.
Zmian nie odczuje też zleceniobiorca, u którego podstawę wymiaru składek społecznych stanowi przychód z tytułu wykonywania umowy-zlecenia w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od osób fizycznych, jeżeli określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie. Dopiero gdy odpłatność jest ustalona w inny sposób (co jednak występuje dość rzadko) i podstawę składkową stanowi kwota zadeklarowana wyższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę, przy obliczaniu podstawy do zasiłku będą miały zastosowanie nowe zasady.
Podstawa po nowemu
Podstawę zasiłku wylicza się według kilku wzorów w zależności m.in. od tego, czy:
- ubezpieczony posiada wcześniejszy okres ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu (np. stosunku pracy); przy czym przerwa w ubezpieczeniu chorobowym nie przekracza 30 dni;
- ubezpieczony nie posiada wcześniejszego okresu ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu lub posiada, ale przerwa w ubezpieczeniu przekroczyła 30 dni;
– niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia.
W przypadku ubezpieczonego:
wu którego podstawę wymiaru składek chorobowych stanowi kwota zadeklarowana,
- który nie posiada wcześniejszego okresu ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu,
- którego niezdolność do pracy powstała po upływie co najmniej jednego pełnego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia chorobowego,
- podlegającego nieprzerwanie temu ubezpieczeniu przez okres krótszy niż 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy,
podstawę wymiaru zasiłku stanowi suma:
1) przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku oraz
2) kwoty stanowiącej iloczyn jednej dwunastej przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz liczby tych miesięcy.
Do wysokości świadczenia rodzicielskiego
1 stycznia 2016 r. weszły też w życie przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych, które wprowadziły nowe świadczenie z tej grupy świadczeń, tj. świadczenie rodzicielskie wynoszące 1000 zł netto (świadczenie nie podlega opodatkowaniu). W związku z ustanowieniem nowego świadczenia związanego z macierzyństwem i rodzicielstwem, zmianie uległy także przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (ustawa zasiłkowa) w zakresie kwoty otrzymywanego przez ubezpieczonych zasiłku macierzyńskiego. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 31 ust. 3a ustawy zasiłkowej w przypadku gdy miesięczna kwota zasiłku macierzyńskiego pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych jest niższa niż kwota świadczenia rodzicielskiego, kwotę zasiłku macierzyńskiego netto, tj. pomniejszonego o zaliczkę na podatek, podwyższa się do wysokości świadczenia rodzicielskiego. Kwota ta jest zwana podwyższeniem zasiłku macierzyńskiego.
Jeżeli zasiłek macierzyński przysługuje za część miesiąca, kwota podwyższenia jest ustalana w stosunku do pomniejszonej proporcjonalnie kwoty świadczenia rodzicielskiego. Kwotę świadczenia rodzicielskiego za część miesiąca oblicza się poprzez podzielenie miesięcznej kwoty świadczenia rodzicielskiego przez liczbę dni kalendarzowych miesiąca, za który zasiłek macierzyński przysługuje (wynik podlega zaokrągleniu do jednego grosza według ogólnych zasad) oraz pomnożenie przez liczbę dni, za które przysługuje zasiłek macierzyński. Otrzymany wynik podlega zaokrągleniu do 10 groszy w górę.
Przepisy przejściowe
Trzeba też pamiętać, że obowiązują przepisy przejściowe, które mają zastosowanie w razie gdy niezdolność do pracy powstała jeszcze przed 1 stycznia 2016 r. i trwa dalej, po czym osoba niebędąca pracownikiem nabywa już w bieżącym roku także prawo do zasiłku innego rodzaju. Jeżeli więc prawo do zasiłku powstało przed 1 stycznia 2016 r. i przysługuje także po tej dacie, zasiłek jest wypłacany od podstawy wymiaru ustalonej według starych zasad, czyli obowiązujących do końca 2015 r. Podobnie będzie, jeżeli ubezpieczony pobierał zasiłek za okres przed 1 stycznia 2016 r. i po 31 grudnia 2015 r. powstanie prawo do kolejnego zasiłku bez przerwy lub po przerwie trwającej krócej niż trzy miesiące kalendarzowe, a pomiędzy okresami pobierania zasiłku nie było przerwy w ubezpieczeniu. Wtedy też nie będzie ustalana na nowo podstawa wymiaru zasiłku, do którego prawo powstało po 31 grudnia 2015 r.
Czasami jednak trzeba zastosować nowe zasady ustalania podstawy zasiłku, nawet gdy niezdolność do pracy powstała przed 1 stycznia 2016 r. Będzie tak w przypadku, gdy prawo do zasiłku powstało po 31 grudnia 2015 r. (np. gdy ubezpieczony nie ma prawa do zasiłku chorobowego za część niezdolności do pracy przypadającej w okresie wyczekiwania).
PRZYKŁAD 1
Miesiąc ubezpieczenia z maksymalną podstawą
Ciężarna kobieta rozpoczęła działalność gospodarczą 1 grudnia 2015 r. Zgłaszając się do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych od razu przystąpiła też do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Obowiązuje ją najniższa podstawa do składek społecznych, tj. 60 proc. przeciętnego prognozowanego miesięcznego wynagrodzenia, która przez wszystkie miesiące 2015 r. wynosiła 2375,40 zł. Jednak za grudzień 2015 r. zadeklarowała w ZUS podstawę do składek w maksymalnej wysokości dla ubezpieczenia chorobowego, tj. 9897,50 zł (podstawa obowiązująca od 1 stycznia do 31 grudnia 2015 r. – 250 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek).
W styczniu 2016 r. urodziła dziecko. Przysługuje jej zasiłek macierzyński, gdyż nie jest wymagany 90-dniowy okres wyczekiwania. Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego po nowemu stanowić będzie suma:
1) kwoty 2049,73 zł, tj. przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składki chorobowej po odliczeniu części stanowiącej 13,71 proc. [(2375,40 zł – 13,71 proc.) x jeden miesiąc : jeden miesiąc] oraz
2) kwoty wynoszącej 540,90 zł, tj. iloczynu 1/12 średniej miesięcznej nadwyżki zadeklarowanej podstawy do składek ponad podstawę najniższą, po odliczeniu 13,71 proc. i liczby miesięcy ubezpieczenia:
[(9897,50 zł – 2375,40 zł = 7522,10 zł – 13,71 proc. = 6490,82 zł; 6490,82 zł : jeden miesiąc trwania ubezpieczenia = 6490,82 zł); 6490,82 zł : 12 = 540,90 zł x jeden miesiąc = 540,90 zł]
Podstawa wymiaru zasiłku wyniesie 2590,63 zł.
Zasiłek macierzyński za styczeń 2016 r.:
● 2590,63 zł : 30 = 86,35 zł stawka dzienna (100 proc.)
● 86,35 x 31 dni (liczba dni w styczniu, za który należy się zasiłek) = 2676,85 zł
● 2677 zł x 18 proc = 482 zł – zaliczka na podatek
● 2676,85 zł – 482 zł = 2194,85 zł – zasiłek netto.
PRZYKŁAD 2
Preferencyjne składki
1) Podwyższenie za cały miesiąc
Kobieta prowadząca działalność gospodarczą i podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu przez cały 2015 r. urodziła dziecko 1 stycznia 2016 r. Przez 12 miesięcy poprzedzających styczeń 2016 r. opłacała składki od ulgowej podstawy, nie niższej niż 30 proc. wynagrodzenia minimalnego – 525 zł. Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego będzie stanowiła przeciętna miesięczna podstawa wymiaru składki chorobowej, po odliczeniu części 13,71 proc. za okres od stycznia do grudnia 2015 r.
Podstawa zasiłku wynosi więc 453,02 zł (525 zł – 13,71 proc.)
Zasiłek macierzyński za styczeń 2016 r.:
● 453,02 zł : 30 = 15,10 zł – stawka dzienna zasiłku (100 proc.)
● 15,10 zł x 31 dni = 468,10 zł – zasiłek brutto (miesięcznie)
● 468 zł – podstawa opodatkowania
● 468 zł x 18 proc (stawka podatku) = 84,24 zł; po zaokrągleniu 84 zł – zaliczka na podatek
● 453,02 zł – 84 zł = 369,02 zł – zasiłek macierzyński netto.
Podwyższenie zasiłku macierzyńskiego jest ustalane jako różnica między kwotą świadczenia rodzicielskiego (1000 zł), a miesięczną kwotą zasiłku macierzyńskiego pomniejszonego o zaliczkę podatkową:
● 1000 zł – 369,02 zł = 630,98 zł – kwota podwyższenia.
2) Podwyższenie proporcjonalne
Gdyby ta osoba urodziła dziecko 11 stycznia 2016 r., świadczenie należałoby wyliczyć inaczej. Zasiłek macierzyński przysługiwałby jej za 21 dni:
● 15,10 zł x 21 dni = 317,10 zł
● 317 zł x 18 proc. (stawka podatku) = 57 zł – zaliczka na podatek
● 317,10 zł – 57 zł = 260,10 zł – zasiłek po odliczeniu podatku.
W pierwszej kolejności należy obliczyć kwotę proporcjonalnego świadczenia rodzicielskiego:
● 1000 zł : 31 = 32,26 zł
● 32,26 zł x 21 = 677,46 zł.
Podwyższenie zasiłku macierzyńskiego: 677,50 zł – 260,10 zł = 417,40 zł.
PRZYKŁAD 3
Stawki standardowe
Osoba prowadząca działalność gospodarczą przez cały 2015 r. podlegała ubezpieczeniu chorobowemu i opłacała składki od standardowej podstawy, tj. 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – 2375,40 zł. Urodziła dziecko 1 stycznia 2016 r. Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego stanowi kwota 2049,73 zł (po odliczeniu części 13,71 proc.), tj. przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy (przychód to kwota podstawy wymiaru składki chorobowej po odliczeniu 13,71 proc.). Kwota zasiłku macierzyńskiego za styczeń wynosi:
● 2049,73 zł : 30 = 68,32 zł – kwota dzienna zasiłku (100 proc.)
● 68,32 zł x 31 dni = 2117,92 zł – zasiłek brutto
● 2118 zł x 18 proc. = 381 zł – zaliczka na podatek
● 2117,92 zł – 381 zł = 1736,92 zł – zasiłek netto.
Zasiłek po odliczeniu podatku przewyższa wysokość świadczenia rodzicielskiego, zatem żadne podwyższenie nie przysługuje.
Podstawa prawna
Art. 3 pkt 4, art. 32a, art. 48, art. 48a ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).