Czy zatrudnieni na umowy-zlecenia emeryci lub renciści, którzy dorabiają w granicach 400–500 zł miesięcznie, też będą podlegali ubezpieczeniom do osiągnięcia kwoty minimalnego wynagrodzenia 1850 zł? Czy nowe przepisy będą też dotyczyły zleceniobiorców emerytów, którzy będą jednocześnie zatrudnieni na umowę o pracę ?



Jeżeli emeryt bądź rencista pracuje na jedną umowę-zlecenie w miesiącu, nie będąc jednocześnie zatrudnionym na umowę o pracę, to sytuacja po 1 stycznia się nie zmieni. Umowa cywilna będzie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalno-rentowym oraz zdrowotnemu. Jeżeli natomiast będzie pracował na kilka umów-zleceń, np. dwie czy więcej, to każda umowa będzie obowiązkowa, jeśli pierwsza będzie opiewała na kwotę niższą niż 1850 zł. Oskładkowaniu będą więc podlegały wszystkie umowy, z których w miesiącu łącznie podstawa do składek będzie niższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Z kolei pozostawanie w zatrudnieniu etatowym nieco zmienia porządek ubezpieczeniowy. Wtedy tylko umowa o pracę wywołuje obowiązek ubezpieczeń, a umowy-zlecenia mają charakter dobrowolny, o ile z etatu pracownik osiąga zgodnie z umową przynajmniej minimalne wynagrodzenie.
Jak było dotychczas
Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy-zlecenia, która ma jednocześnie ustalone prawo do emerytury lub renty, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, o ile równocześnie nie pozostaje w stosunku pracy. Jeżeli więc osoba posiadająca uprawnienia emerytalne lub rentowe zawiera umowę-zlecenie i jest to dla niej jedyny tytuł do ubezpieczeń, to z tytułu wykonywania pracy zleconej podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu i zdrowotnemu.
Umowa z własnym pracodawcą
Osoba z ustalonym prawem do emerytury lub renty wykonująca pracę na podstawie umowy-zlecenia z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, z tytułu umowy-zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. To samo dotyczy sytuacji, gdy praca na podstawie umowy-zlecenia jest wykonywana na rzecz podmiotu, z którym emeryt bądź rencista pozostaje w stosunku pracy. Umowa-zlecenie zawarta z własnym pracodawcą lub wykonywana na rzecz tego pracodawcy w zakresie ubezpieczeń społecznych traktowana jest bowiem jak umowa o pracę. Nie ma w tym przypadku znaczenia, że pracownik będący jednocześnie zleceniobiorcą posiada uprawnienia emerytalne czy rentowe. Osoba taka podlega obowiązkowo wszystkim ubezpieczeniom z tytułu stosunku pracy, co oznacza, że oskładkowana jest łączna podstawa wymiaru stanowiąca sumę przychodu z umowy o pracę i ze zlecenia.
Z obcym podmiotem
Jeżeli osoba uprawniona do emerytury lub renty pozostaje w stosunku pracy i jednocześnie wykonuje umowę-zlecenie dla innego podmiotu niż własny pracodawca, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy o pracę. Umowa-zlecenia jest tytułem do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W przypadku przystąpienia do tych dobrowolnych ubezpieczeń podlega również ubezpieczeniu wypadkowemu, ale nie może z kolei przystąpić do ubezpieczenia chorobowego. Należy pamiętać, że przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcy uprawnionego do emerytury lub renty, który jednocześnie wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę zawartej z obcym podmiotem, nie ma znaczenia wysokość osiąganego przychodu ze stosunku pracy. W tym przypadku posiadanie prawa do emerytury bądź renty wpływa na kwestię ubezpieczeń. Gdyby tych uprawnień nie było, zleceniobiorca, który pozostaje w stosunku pracy z innym podmiotem niż zleceniodawca, podlega ubezpieczeniom ze zlecenia obowiązkowo lub dobrowolnie, w zależności od wysokości podstawy wymiaru z etatu, w przeliczeniu na okres miesiąca.
Co się zmieni od 1 stycznia
Nowe przepisy w zakresie oskładkowania umów-zleceń, które będą obowiązywały od nowego roku, znajdą zastosowanie do emerytów lub rencistów, którzy dodatkowo pracują na podstawie kilku umów-zleceń. Zgodnie z art. 9 ust. 4a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcy mający ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli równocześnie nie pozostają w stosunku pracy, ale z zastrzeżeniem nowego przepisu, tj. ust. 2c. Stanowi on, że zleceniobiorca, którego podstawa wymiaru składek w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo tymi ubezpieczeniami z innych tytułów, podlega obowiązkowo tym ubezpieczeniom również z innych tytułów. Zasady tej się jednak nie stosuje, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy-zlecenia lub z innych tytułów osiąga kwotę minimalnej płacy. [przykłady 1 i 2]
Z wytycznych ZUS, które ukazały się na stronie internetowej, wynika, że od 1 stycznia u emerytów/rencistów pracujących zarówno na umowę-zlecenie, jak i umowę o pracę ubezpieczenia ze zlecenia nie będą już miały wyłącznie charakteru dobrowolnych. Będzie się liczyła wysokość przychodu z umowy o pracę. Jeśli etat nie będzie gwarantował płacy minimalnej, umowa-zlecenie też będzie oskładkowana. [przykład 3]
Zmiany wpłyną też na PIT
Źródłem przychodu z umowy-zlecenia jest działalność wykonywana osobiście, jeżeli jest on uzyskiwany wyłącznie od osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej – z wyjątkiem przychodu uzyskanego na podstawie umowy zawartej w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej oraz przychodu z umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze.
Dla zleceniobiorcy przychodami są otrzymane lub postawione do jego dyspozycji w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. W systemie podatkowym wyróżnia się dwa sposoby opodatkowania umów-zleceń.
Przedsiębiorcy, osoby prawne i ich jednostki organizacyjne oraz jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, które dokonują świadczeń z umowy-zlecenia osobom mieszkającym, są zobowiązane jako płatnicy pobierać zaliczki na podatek dochodowy w wysokości 18 proc. dochodu stanowiącego różnicę między uzyskanym przychodem a miesięcznymi kosztami uzyskania przychodów oraz potrąconymi przez płatnika w danym miesiącu składkami na ubezpieczenia społeczne. Koszty uzyskania przychodów wynoszą 20 proc. uzyskanego przychodu, ale pomniejszonego o potrącone przez płatnika w danym miesiącu składki społeczne, których podstawę wymiaru stanowi ten przychód. Jeśli zleceniobiorca nie podlega ubezpieczeniom, to dopiero wtedy koszty ustala się bezpośrednio od przychodu. Obliczoną od dochodu miesięczną zaliczkę zmniejsza się o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne (7,75 proc.) pobranej ze środków podatnika przez płatnika. Można więc stwierdzić, że składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne mają wpływ na rozliczenia podatkowe, a zmiany w przepisach ubezpieczeniowych odbiją się także na wysokości podatku.
Od charakteru ubezpieczeń zależy wysokość zaliczki na podatek. U osób osiągających przychody z działalności wykonywanej osobiście nie stosuje się przy obliczaniu zaliczek kwoty stanowiącej 1/12 kwoty zmniejszającej podatek określonej w pierwszym przedziale obowiązującej skali podatkowej. Nie składają oni oświadczeń PIT-2. [przykład 4]
Można też ryczałtem
Drugą formą opodatkowania umowy-zlecenia jest opodatkowanie ryczałtowe. Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, stanowią, że od dochodów (przychodów) pobiera się zryczałtowany podatek dochodowy m.in. z tytułu umów-zleceń w ramach działalności wykonywanej osobiście, jeżeli kwota należności określona w umowie zawartej z osobą niebędącą pracownikiem płatnika nie przekracza 200 zł – w wysokości 18 proc. przychodu. Podstawą opodatkowania jest przychód, co oznacza, że zryczałtowany podatek pobiera się bez potrącania kosztów jego uzyskania. Nie ma też prawa do odliczenia pobranych składek, tj. społecznych i/lub zdrowotnej. ©?
PRZYKŁAD 1
Dodatkowy przychód
Pan Eugeniusz, emeryt, pracuje na umowę-zlecenie w ochronie obiektu handlowego. Z umowy-zlecenia uzyskuje miesięcznie 1200 zł. Jest to jego jedyny dodatkowy przychód, oprócz emerytury. Ze zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym. Tak będzie również od 1 stycznia 2016 r.
PRZYKŁAD 2
Składki od pełnego wynagrodzenia
Załóżmy, że druga umowa-zlecenie pana Eugeniusza zawarta w styczniu 2016 r. (okres wykonywania 11–31 stycznia) opiewa na kwotę 1000 zł. Mimo że łącznie z obu umów w styczniu osiągnie podstawę wyższą niż minimalna płaca (2200 zł > 1850 zł), także obie umowy będą oskładkowane obowiązkowo. Nie ma znaczenia, że podstawa miesięczna przekroczyła minimalny limit kwotowy. Składki powinny być odprowadzone od pełnych wypłaconych w styczniu wynagrodzeń, czyli od 1200 zł i od 1000 zł.
Gdyby druga umowa została zawarta na kwotę co najmniej 1850 zł, to zleceniobiorca mógłby zamienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń i wybrać drugą umowę-zlecenie, ale dopiero od dnia rozpoczęcia jej wykonywania, czyli od 11 stycznia. Musiałby pierwszemu płatnikowi udowodnić, że w styczniu jego podstawa osiągnie wymagane minimum z drugiego zlecenia. Ubezpieczenia emerytalno-rentowe z pierwszej umowy przybrałyby wtedy charakter dobrowolny. Jeżeli nie zgłosiłby jednak zmiany w tytule do ubezpieczeń, obie umowy byłyby oskładkowane. Umowa w zakresie ochrony była bowiem zawarta jako pierwsza, a przy stosowaniu nowych przepisów liczy się również kolejność ich wykonywania.
PRZYKŁAD 3
Konieczne sumowanie
Pan Eugeniusz z wcześniejszych przykładów od 4 stycznia 2016 r. zawarł z zupełnie inną firmą umowę o pracę na pół etatu z wynagrodzeniem 950 zł. Ze względu na to, że wynagrodzenie jest niższe od minimalnego, pierwsza umowa-zlecenie na 1200 zł będzie oskładkowana. Sumowaniu podlega zarówno przychód ze stosunku pracy, jak i ze zlecenia. Dopiero kolejna styczniowa umowa-zlecenie podlegałaby ubezpieczeniom dobrowolnym.
PRZYKŁAD 4
Jak ustalić zaliczkę
Zleceniobiorca niebędący jednocześnie pracownikiem firmy zleceniodawcy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Nie przystąpił do ubezpieczenia chorobowego. Wynagrodzenie określone w umowie wynosi 1200 zł miesięcznie. Ustalenie zaliczki na podatek w treści rachunku wystawionego przez zleceniobiorcę wygląda następująco:

Podstawa prawna
Art. 11 ust. 1, art. 13 pkt 8, art. 22 ust. 9 pkt 4, art. 30 ust. 1 pkt 5a, ust. 3, art. 41 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.).
Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 9 ust. 2c, 4, 4a, 5 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).